VIỆC MAI TÁNG KITÔ GIÁO QUA CÁC THỜI ĐẠI

Với việc dành riêng cho các linh hồn, Tháng Mười Một chứng kiến người Công giáo trên khắp thế giới đổ về các nghĩa trang để cầu nguyện và dâng lễ thay cho những người thân yêu đã qua đời. Ánh nến lung linh yên bình trên các ngôi mộ nhắc nhở chúng ta về sự hiện diện liên tục của những người đã chết trong Chúa Kitô.

Việc chăm sóc nghĩa trang có truyền thống lâu đời trong đạo Công giáo. Người ta biết rõ rằng trong thời kỳ bách hại, những người theo Kitô giáo đã duy trì nghĩa trang trong những hầm mộ nổi tiếng, những phòng dưới lòng đất được khoét trong lòng đất. Những ngôi mộ này được chăm sóc bởi một tầng lớp thợ thủ công đặc biệt được gọi là fossor hay fossore trong tiếng Latin. Họ đã thực hiện nhiều nhiệm vụ khác nhau, đáng chú ý nhất là đào những lối đi mà người theo Kitô giáo chôn người chết. Một bức bích họa nổi tiếng về hóa thạch thế kỷ thứ 4 có tên là Diogenes được phát hiện vào những năm 1700 trong cuộc khai quật của Antonio Boldetti. Một dòng chữ xác định Diogenes là một fossor trong khi hình ảnh cho thấy một người đàn ông cầm một cái cuốc, bản sao hình ảnh vẫn thấy ở nhà thờ St. Marcellino ở Rôma ngày nay. [1]

Tuy nhiên, các fossor đã làm nhiều việc hơn là chỉ đào mộ. Họ cũng đóng vai trò là người canh giữ hầm mộ, bảo đảm rằng cơ sở hạ tầng vật chất của các ngôi mộ được duy trì và không bị phá hoặc bị cướp. Những ngày sau đó, sau khi hợp pháp hóa Kitô giáo, các fossor tiếp tục là người trông coi, quản lý tài sản và hướng dẫn viên du lịch, dẫn những người hành hương đi qua mê cung của những lối đi để kính viếng lăng mộ các vị tử đạo. [2] Các fossor cuối cùng đã chết khi các giáo hoàng của thế kỷ thứ 5 và 6 di chuyển hầu hết các thánh tích tử đạo từ hầm mộ lên các nhà thờ ở Rôma. [3]

Thời Trung Cổ chứng kiến sự trỗi dậy của nghĩa trang giáo xứ như một địa điểm tiêu chuẩn để chôn cất những người theo Kitô giáo. Ngày nay, hầu hết các nghĩa trang của giáo xứ đều tách biệt khỏi nhà thờ – bên kia đường, hoặc một khu đất khác thuộc sở hữu của giáo xứ. Tuy nhiên, thời xa xưa, nhà thờ giáo xứ luôn có những ngôi mộ bao quanh, thể hiện sự hiệp nhất giữa người sống và người chết cùng quây quần quanh Hy Lễ Thánh Thể.

Vì tính quan trọng của Thánh Lễ, người ta mong muốn được chôn cất càng gần bàn thờ càng tốt, nhưng rõ ràng là không có chỗ cho mọi người trong nhà thờ. Điều này dẫn đến sự xuất hiện của một hệ thống phân cấp xã hội giữa các nơi chôn cất, với các thành viên có ảnh hưởng hơn trong cộng đồng dùng sự giàu có hoặc ảnh hưởng của họ để bảo đảm việc chôn cất trong nhà thờ, càng gần bàn thờ càng tốt. Điều đó được coi là lạm dụng, và nhiều nơi đã có luật cấm giáo dân được chôn cất trong nhà thờ trừ khi họ xứng đáng được như vậy nhờ đời sống đạo đức lành mạnh. Một sắc lệnh như vậy từ ĐGM Theodulfus (mất năm 821), GP Orleans, còn tồn tại. Ngài ra lệnh: “Từ nay trở đi, không ai được chôn cất trong nhà thờ, trừ khi đó là một người nào đó là tư tế hoặc ít nhất là một giáo dân có lòng đạo đức đến mức người ta biết người đó đã công đức của cải khi sống ở một nơi như vậy để xác chết của họ yên nghỉ.” [4]

Trong hầu hết thời Trung Cổ, tập tục này đã được tuân thủ, ít nhất là về lý thuyết – không gian chôn cất trong nhà thờ hoặc nhà nguyện được dành riêng cho giáo sĩ và tu sĩ (những người được tôn kính như thánh nhân thường an táng bên dưới bàn thờ), trong khi các giáo dân đạo đức cũng có thể được an táng trong nhà thờ, mặc dù thường không gần bàn thờ như các giáo sĩ. Một ví dụ tuyệt vời về điều này là Charterhouse ở Gaming, Áo, một tu viện Carthusian trước đây được thành lập vào năm 1330 bởi Công tước Albrecht II đạo đức của Áo, được an táng cùng với vợ là Joanna ở bên dưới lối đi chính của gian giữa.

Người dân thường phải định cư để được chôn tại nghĩa trang xung quanh nhà thờ giáo xứ. Mọi người thường đặt chân về phía đông, phản ánh sự thờ phượng của Kitô giáo hướng về phía đông, cũng như niềm tin chung rằng vào ngày cuối cùng, Chúa Kitô sẽ trở lại từ phía đông và triệu tập người chết từ ngôi mộ của họ. Thật vậy, điều này thường được dùng như một yếu tố quyết định thời điểm một khu vực cụ thể được Kitô giáo hóa. Ví dụ, vào thế kỷ thứ 3 và 4, các ngôi mộ của người La Mã ở Gaul thường được đặt đầu về phía tây. Nhưng vào cuối thế kỷ thứ 5 và 6, định hướng này đã đảo ngược, cho thấy rằng vùng nông thôn đã được Kitô giáo hóa trong thời kỳ đó, thể hiện qua việc sắp xếp các thi thể. [5]

Hầu hết các giáo phận đều có quy định về cách sắp xếp và duy trì nghĩa trang. Một chỉ thị thế kỷ 13 của ĐGM Hugh Wells, GP Lincoln, cho biết: “Về việc sắp xếp sân nhà thờ [nghĩa trang], mặt đất phải được bao bọc cẩn thận bằng tường hoặc mương, và không được phép xây dựng bất kỳ loại nhà nào, trừ trong thời gian chiến tranh. Phải có một cây Thánh Giá tốt và được xây dựng tốt trong sân nhà thờ để rước vào Chúa Nhật Lễ Lá, trừ khi phong tục quy định việc rước phải được thực hiện ở nơi khác.”

Một số nhà thờ còn có một cấu trúc lớn bằng đá có gắn đèn gọi là “Lanterne des Morts” (Đèn Lồng Người Chết). Đèn lồng này được thắp sáng vào ngày lễ Cầu Hồn và Thánh Lễ được cử hành tại nghĩa trang dưới chân cột. Đôi khi chúng khá lớn, giống như những tòa tháp. Đèn Lồng Người Chết phổ biến ở Pháp, Ba Lan và Đức. [6]

Ngay cả trong sân nhà thờ cũng có dạng thứ bậc xã hội. Trong khi các giáo dân bình thường không thể mong đợi được chôn cất trong khuôn viên nhà thờ, thì vị trí tốt nhất tiếp theo là được chôn cất theo kiểu “sub stillicidio” (dưới giọt nước mái nhà). Các ngôi mộ này được mong muốn vì vị trí của chúng cho phép nước mưa được thánh hóa khi tiếp xúc với nước từ mái nhà thờ rơi xuống ngôi mộ, tạo thành một loại phúc lành còn sót lại. [7] Dạng mai táng sub stillicidio có thể sẽ được chôn cất bởi những người bình thường, những người chắc chắn đã trả tiền cho vị trí đặc quyền – mặc dù ở Anglo-Saxon, vị trí sub stillicidio dường như được dành riêng cho trẻ sơ sinh và phụ nữ chết khi sinh con. [8] Vị trí tốt nhất tiếp theo là ở nơi gọi là “atrium” – khu đất vuông vức ngay ở xung quanh nhà thờ. Những người nghèo, những người xa lạ và những người có ít nguồn lực được chôn sâu hơn trong sân nhà thờ, cách xa nhà thờ hơn. [9]

Về phương diện lịch sử, Công giáo đã nuôi dưỡng một di sản phong phú về truyền thống và các biểu tượng xung quanh nghĩa trang và nghi lễ mai táng. Chúng ta hãy nhớ các truyền thống này khi chúng ta tiếp tục phong tục cổ xưa là tôn kính mộ của những người thân yêu đã khuất bóng trong Tháng Cầu Hồn này.

PHILLIP CAMPBELL

TRẦM THIÊN THU (chuyển ngữ từ CatholicExchange.com)

[1] Xem “Fossor” in Encyclopaedic Dictionary of Christian Antiquities, Vol. 3 ed. William Smith & Samuel Cheetham (New Delhi: Logos Press, 2005), 684.

[2] See  Estelle Shohet Brettman, Vaults of Memory: The Roman Jewish Catacombs and their Context in the Ancient Mediterranean World, rev. ed. Amy K. Hirschfeld, Florence Wolsky, & Jessica Dello Russo (Boston: International Catacomb Society, 2017).

[3] A. Waal, “Roman Catacombs,” in The Catholic Encyclopedia (New York: Robert Appleton Company, 1908). Xem tại http://www.newadvent.org/cathen/03417b.htm

[4] John Curran, “Cemetery,” The Catholic Encyclopedia. Vol. 3 (New York: Robert Appleton Company, 1908). Xem tại http://www.newadvent.org/cathen/03504a.htm

[5] Edward James, The Franks (Oxford: Basil Blackwell Ltd, 1988), 141.

[6] Wikipedia, “Lanterns of the Dead,” https://en.wikipedia.org/wiki/Lanterns_of_the_Dead

[7] James, 147-148.

[8] Elizabeth Craig Atkins, “Eavesdropping on short lives: Eaves-drip burial and the differential treatment of children one year of age and under in early Christian cemeteries,”  in Hadley, D.M. and Hemer, K.A. (eds). Medieval Childhood: Archaeological Approaches (Oxbow Books: Oxford & Philadelphia, 2014), pp. 95-113

[9] James, 147.