VIỆC GÌ MÀ SỢ!

Vì cảm phục sự tận tụy hy sinh của các Nữ tu Dòng Phan Sinh Thừa Sai Đức Mẹ (FMM) dành cho các bệnh nhân phong cùi, nên Bác sĩ Trần Hữu Ngoạn, nguyên Giám đốc Bệnh viện Phong Qui Hòa – Bình Định (người đầu tiên và duy nhất trên thế giới đã tự tiêm vi khuẩn bệnh phong vào người mình để chứng minh cho mọi người biết rằng, nếu hiểu bệnh, bệnh sẽ không lây và có thể chữa khỏi), đã gia nhập Kitô Giáo.

Nhân ngày Khánh Nhật Truyền Giáo, chúng ta suy gẫm và tìm hiểu đôi nét về cuộc đời của vị Bác sĩ dám hy sinh cuộc đời mình gắn bó với người phong cùi. Kế đến ta còn phải cảm phục và biết ơn sự tận tụy, hết lòng hỗ trợ nơi người bạn đời của ông.

I. MỘT CON NGƯỜI LUÔN CẢM THÔNG VỚI NHỮNG KẺ KHỐN KHỔ:

Bác sĩ Ngoạn người làng Nghĩa Đô, huyện Từ Liêm, sinh ngày 10/9/1934 trong một gia đình tiểu thương ở ngoại thành Hà Nội, và trong cuộc sống đời thường, năm lên 13 tuổi, khi chạy tản cư về vùng nông thôn, ông chứng kiến một người mẹ bị chính con mình xua đuổi vì mắc bệnh phong cùi, sau đó còn xô bà xuống sông Hồng cho chết đi… Sự kỳ thị quái ác này đã ám ảnh khiến cho cậu bé muốn làm một việc gì đó giúp đỡ cho người mắc căn bệnh hiểm nghèo trên.

Năm 1955, khi học hết cấp phổ thông, anh Ngoạn đã nộp đơn xin thi vào Đại học Y Hà Nội, chọn khoa Da liễu, chuyên ngành bệnh phong, mặc cho bạn bè, cha mẹ vợ tương lai và cả người yêu ngăn cản, nài nỉ nhưng anh vẫn giữ vững lập trường theo đuổi việc học.

Tháng 2 năm 1962, anh ra trường với tấm bằng tốt nghiệp trong tay, và mới lập gia đình chưa đầy một tháng với cô Trần thị Yến, một giáo viên ở Hà Thành mới 18 xuân xanh, nhưng anh chỉ ở nhà vỏn vẻn 10 ngày, sau đó đi nhận nhiệm sở. Ai cũng đều sửng sốt khi biết bác sĩ trẻ 27 tuổi Trần Hữu Ngoạn xung phong vào khu điều trị phong Quỳnh Lập – Nghệ An, thời đó tới làm nơi đây người đời hãi hùng và kinh khiếp lắm. Để cho người vợ trẻ không bịn rịn ngăn cản, chờ cho chị đi dạy học, anh viết lại mấy chữ báo tin, rồi vội vàng khoác ba lô lên đường.

Quỳnh Lập là trại phong lớn nhất Miền Bắc với trên 2.600 bệnh nhân, họ phải sống chui rúc trong những mái nhà tranh nghèo nàn, lụp xụp. Người bị bệnh phong ngoài sự nhức nhối thể xác do bệnh tật gây nên, còn phải chịu một sự đau đớn về tinh thần vì bị bà con kỳ thị xa lánh, ngay cả ngành y tế cũng có những quy định đề phòng như bác sĩ, y tá phải thay đổi y phục trước khi vào khám bệnh, phát thuốc. Nhà làm việc xây cất riêng biệt, cách khu bệnh nhân cả mấy cây số vì sợ lây nhiễm. Để khắc phục tâm lý sai lầm đó, từ khi mới về làm bác sĩ điều trị, anh Ngoạn đã tự động “ba cùng”, với cán bộ và bệnh nhân “cùng ở, cùng ăn, cùng làm” hòa đồng trong cuộc sống. Một năm anh chỉ về thăm gia đình đôi lần, Mùa hè nghỉ dạy, vợ phải bế con lên trại phong để gia đình sum họp vài tuần, trong lúc chiến tranh ngày một lan rộng ác liệt ở Miền Bắc.

Năm 1968, chi bộ khu điều trị Quỳnh Lập kết nạp Bác sĩ Ngoạn vào Đảng Cộng Sản. Trong thời gian sau đó, khu vực trại phong bị không quân Mỹ bắn phá tan hoang. Đến tháng 5/1974, khi bước vào tuổi 40, bác sĩ Ngoạn nhận trách nhiệm giám đốc Quỳnh Lập, lúc đó vừa trải qua một cuộc tàn phá của bon đạn chiến tranh, gần 200 bệnh nhân chết, chỉ sót vài người chui rúc trong các túp lều tranh lụp xụp, còn lại đa số tìm vào tá túc nơi hang núi vách đá sống như người rừng. Tất cả phải làm lại, vừa xây dựng nhà cửa, ông (Bs Ngoạn) còn phải đi đến từng hang núi tìm kiếm, thuyết phục, mang bệnh nhân qui tụ về để chữa trị, đồng thời ông cũng mạnh dạn ra quyết định đưa toàn bộ các cơ sở làm việc từ ngoài đèo cách xa hơn 6 cây số vào khu bệnh nhân, và tuyển dụng một số bệnh nhân đã khỏi, làm công nhân viên cho bệnh viện. Chính vì những công việc trên mà nhiều kẻ nói ông là người “điên”, bác sĩ “khùng” rồi còn dọa giết và viết khẩu hiệu chống đối ông trên vách núi.

Mặc cho những lời thị phi chỉ trích, với tấm lòng nhân hậu, bác sĩ Ngoạn luôn gắn bó với Quỳnh Lập, không lúc nào muốn rời xa trong suốt 24 năm, ông còn quan tâm huấn luyện nghiệp vụ chuyên môn cho hàng ngũ cán bộ ngày càng trưởng thành, nâng cao chất lượng chăm sóc chữa trị cho bệnh nhân. Với những thay đổi ấy, trại Quỳnh Lập mặc nhiên trở thành đơn vị tiên phong xóa bỏ tình trạng trại phong hủi biệt lập và quan niệm bi quan tuyệt vọng của bệnh nhân. Từ nơi đây đã xây dựng được một hình ảnh tích cực về công tác điều trị bệnh phong, đó là nhờ sự lãnh đạo và đóng góp công sức của Bác sĩ Giám đốc, nhưng không bao giờ ông nhận phần công lao về mình, nên mọi giấy khen, bằng khen, bổng lộc, ông đều khước từ, kể cả danh hiệu “Thầy thuốc ưu tú” hoặc “Anh hùng Lao động” mà nhiều người mơ ước, ông luôn an phận chỉ nhận đồng lương ít ỏi, không nghĩ đến điều gì tư lợi cho mình, trong khi người vợ với tiền lương cô giáo phải tần tảo nuôi 3 người con ăn học là cả một vấn đề vất vả khó khăn.

II. MỘT BÁC SĨ SUỐT ĐỜI TẬN TỤY VỚI BỆNH NHÂN:

Năm 1984, bác sĩ Ngoạn được điều vào làm giám đốc trại Quy Hòa – Quy Nhơn, đây là một trại phong thành lập từ năm 1929 và chỉ 2 năm sau, vào ngày 23.9.1932 đã có 5 nữ tu Phan Sinh Thừa Sai Đức Mẹ (FMM) hiện diện để chăm sóc, chữa trị và chia sẻ nỗi đau với thân phận con người mang căn bệnh quái ác, theo lời mời gọi của Đức Cha Tardieu, Giám mục Quy Nhơn thời bấy giờ.

Theo sổ sách tính từ ngày thành lập đến cuối năm 1974, trại Qui Hòa đã tiếp nhận trên 10.000 bệnh nhân, trong đó có thi sĩ Hàn Mặc Tử là bệnh nhân thứ 1.135, trước khi mất, ông đã viết bài thơ bằng tiếng Pháp “La Pureté de l’âme”(Linh hồn Thanh khiết) để ca tụng công ơn của các Nữ Tu. 

Sau 1975, nhà nước tiếp quản cơ sở nhưng 10 nữ tu vẫn tiếp tục ở lại săn sóc chữa trị bệnh nhân và nâng đỡ tinh thần tìm cách giúp họ xây dựng nhà cửa, hướng dẫn làm ăn, chăn nuôi, trồng trọt và khuyến khích trợ giúp con em học hành, nên các Soeur luôn dành được sự kính mến và quý trọng như những người mẹ hiền chăm lo cho đoàn con tật nguyền.

Bác sĩ Ngoạn với tấm lòng yêu mến bệnh nhân lâu nay, về đây lại gặp những nhân viên là nữ tu cộng tác một cách nhiệt tình vô vị lợi, càng làm cho vị Giám đốc phấn chấn, ngoài việc điều hành công việc hằng ngày, ông còn ra sức mở mang, chủ động nâng cấp các cơ sở, biến trại phong Qui Hòa, nơi hẻo lánh từ thời Hàn Mặc Tử, nay trở thành công viên khu Du lịch văn hóa khang trang, hấp dẫn thu hút nhiều người đến ngắm cảnh vườn, tượng các danh nhân thế giới và với sự say mê âm nhạc cổ điển từ nhỏ, ông đã thiết kế sân khấu ca nhạc ngoài trời nơi đây hình cây đàn vĩ cầm để tưởng nhớ đến nhạc sĩ Beethoven nổi danh mà bác sĩ hằng mến mộ.

Đặc biệt trong chuyến đi công tác ngày 23.10.1984 tại bệnh viện da liễu tỉnh Khánh Hòa, nhận thấy các bác sĩ và nhân viên, khi làm việc tỏ ra miễn cưỡng, sợ hãi khi tiếp cận bệnh nhân, muốn cho những người này an tâm đừng sợ lây bệnh, nên bác sĩ Ngoạn là người đầu tiên trên thế giới dưới sự chứng kiến của các nhà Khoa học và Tiến sĩ Nguyễn thị Thế Trâm, Giám đốc Viện Pasteur Nha Trang cùng giới Báo chí, Bác sĩ Ngoạn đã tự nguyện lấy 200 miligam U phong của bệnh nhân Huỳnh Công Sử 25 tuổi và Trần thị Nhị 12 tuổi, cả hai bị bệnh phong ác tính, dùng số U phong trộn với 1,5 mililít nước muối sinh lý, thành dung dịch và ông đã uống, nhỏ vào mũi và tiêm vi khuẩn bệnh phong (Hansen) vào mình để chứng minh rằng bệnh phong có thể chữa khỏi, việc làm này đã làm chấn động nhiều nhà khoa học trong nước cũng như trên thế giới. Một nghĩa cử thật là cao quý, có sức thuyết phục mọi người hiện diện ngàn lần hơn các tài liệu y khoa… Thế nhưng, khi nghe tin này, Bà Yến xót chồng liều lĩnh, chỉ biết nhỏ lệ khóc thầm.

Cho dù tiếng tăm được nhiều người ngưỡng mộ, nhưng Bác sĩ Ngoạn không màng đến danh vọng, bởi vậy, tháng 8 năm 1995, Liên hiệp Bệnh viện Phong Quốc tế (International Leprosy Union) của Ấn Độ  bầu chọn Bác sĩ Ngoạn lãnh giải thưởng Ghandi, nhưng khi Bộ Y Tế báo tin, ông đã thẳng thừng từ chối qua bức thư ngày 9.10.1995 trả lời: “Tôi công tác phục vụ bệnh nhân phong đã lâu, thấy người bệnh đang còn bao nỗi khổ mà bản thân mình vì nhiều lý do cũng chưa phục vụ họ nhiều lắm”. Trước sự khước từ xẩy ra bất ngờ, qua cơ quan Vụ Hợp tác Quốc tế, Ông Bộ Trưởng gửi kèm thư tay cho Bác Sĩ Ngoạn nội dung: “Rất thông cảm với sự khiêm tốn của anh. Đề nghị anh làm hồ sơ để nhận vì vinh dự của đất nước, ngành, và cá nhân. Sau này anh dùng số tiền đó cho cá nhân hoặc cho sự nghiệp đều có lợi cả. Nên làm sớm cho kịp”. Bộ trưởng còn nói giải thưởng trị giá 30.000 USD, khi đi nhận về một phần dành cho ông và phần còn lại trao cho Bộ. Nghe vậy, ông liền đáp lễ: “Người đáng nhận giải thưởng này nhất là các Nữ Tu Dòng Phan Sinh và các bệnh nhân của họ”. Và cương quyết không lãnh giải thưởng này.

Tuy khu vực Quy Hòa tạo dựng được quang cảnh rất đẹp lôi cuốn du khách tới vui chơi, nhưng con đường qua đèo Ghềnh Ráng vào đây dài 2.600 mét, lâu năm bị mưa lũ xói mòn lầy lội, nay được Bộ Y Tế đồng ý đầu tư cho làm với kinh phí dự trù 700 triệu, được tin này nhiều chủ thầu gặp Giám đốc xin cho họ làm, trong đó ông được hưởng 12% trị giá dự án, nhưng ông không chịu mà nhờ người thiết kế và lấy những người dân trong làng phong còn sức khỏe ra thi công. Kết quả con đường hoàn tất chỉ tốn có 140 triệu! Từ việc không ăn được thì đạp đổ: đơn thưa kiện ông bay đi khắp nơi, vu cáo ông đủ điều, ăn chặn tiền từ thiện, tha hóa về tư tưởng, lại còn có vẻ tán dương tinh thần làm việc tận tụy của các bà soeur… Để rồi một ngày kia, bất ngờ cũng chẵn 10 năm làm giám đốc, một lần nữa ông nhận được quyết định cho thôi làm lãnh đạo: “Vì không đủ khả năng quản lý” cho thuyên chuyển về Vụ Điều Trị làm Chuyên viên kiêm Tạp vụ. Sau hai lần bị cách chức vô lý, nhưng ông vẫn vui vẻ chấp nhận không than vãn xin xỏ ai. Khăn gói ba lô trở về Hà Nội giam mình trong Viện Nghiên cứu, vẫn say sưa làm việc, đồng thời ông còn tập hợp tư liệu trong 30 năm qua cho xuất bản cuốn “Bệnh Phong, lý thuyết và thực hành – tóm lược” dày 600 trang, để phục vụ việc trị bệnh và làm giáo trình cho công tác đào tạo.

Nay, ngoài giờ làm việc, Bác sĩ Ngoạn về chung sống với con cái và người vợ dạy học cấp II ở Hà Nội, chị Trần thị Yến, một phụ nữ duyên dáng, dễ mến, đảm đang, là người bạn đời của Bác sĩ đã vui vẻ thổ lộ: “… hơn 35 năm chung sống, anh chỉ ở với vợ tổng cộng nhiều lắm hơn 18 tháng!”. Nhớ lại một thời với tiền lương khiêm tốn của hai vợ chồng gia cảnh khó khăn, chồng đi làm xa, một mình chị phải cáng đáng vừa đi dạy, vừa phải nuôi ba người con ăn học ngày một tốn kém với 2 cậu con trai theo học nghành Bác sĩ, cô con gái học kế toán. Gặp khi túng bấn cùng cực, thậm chí chị phải nhổ chiếc răng bịt vàng đem bán… Tuy cuộc sống gặp nhiều khốn khó, vất vả gian nan như thế, nhưng chị vẫn tự hào về người chồng và dí dỏm cho biết: “Lấy được một anh chàng Hà Thành như Bác Sĩ Ngoạn, mê nhạc, khôi hài, lạc quan, phúc hậu, là mẫu người lý tưởng mà chị xưa kia hằng ao ước và cho tới bây giờ anh vẫn còn là thần tượng của chị…”. Thời buổi ngày nay mà có một người vợ dám hy sinh khước từ hạnh phúc riêng tư, để cho chồng tiếp cận với thế giới phong cùi mà chữa bệnh cho những người bất hạnh. Một tấm gương tuyệt vời đáng để cho người đời ngưỡng mộ.

III. MỘT QUYẾT TÂM GIA NHẬP ĐẠO CÔNG GIÁO:

Sau 5 năm làm việc tại viện nghiên cứu, được về  hưu, nhưng ông vẫn tiếp tục dành thời gian đi đến nhiều địa phương khám và chữa trị cho các bệnh nhân phong, cùng kết hợp làm việc từ thiện giúp đỡ người nghèo khó ở những nơi hẻo lánh, càng làm cho ông suy tư và nhớ lại thời làm việc tại Quy Hòa, Bác Sĩ đã tiếp cận và chứng kiến cuộc sống của các Nữ Tu luôn hy sinh với tinh thần phục vụ, săn sóc yêu thương bệnh nhân như người thân ruột thịt, nên tất cả đều yêu mến các Chị. Cảm phục tấm lòng bác ái của các Nữ tu nơi đây, Bác sĩ Trần hữu Ngoạn đã tìm đến Chúa và xin học giáo lý do chính một Nữ Tu hướng dẫn nhờ công tác tại Hà Nội.

Qua thời gian học và tìm hiểu Đạo, một lần kia, vị Nữ tu trở lại thăm, thì Bác sĩ Ngoạn đã tự mình nói: “Tôi muốn được nhận lãnh Bí Tích Thánh Tẩy, trong một ngày lễ của Đức Mẹ, vào dịp sớm nhất…”. Vị Nữ tu hỏi: “Vậy Chị Nhà có chịu không?”. Ông liền trả lời: “Không chịu tôi cũng làm! Nhưng nhà tôi từ trước vẫn để tôi tự do trong việc này. Bà theo Phật rồi đó. Chúng tôi không vô thần đâu!”. Sau khi bàn bạc, Bác sĩ đã chọn ngày lễ Đức Maria Mẹ Thiên Chúa 1.1.2004, và ông ước muốn được rửa tội tại trại phong Quy Hòa để “thanh tẩy những vết nhơ ô uế mà một số người đã gây ra trên đất thánh này… và hôm đó, tôi sẽ đứng ra công khai tuyên xưng đức tin của mình trước các thành phần cơ quan và bệnh viện”. Đức Tổng Giám mục Hà Nội khi hay biết việc này đã đề nghị để ngài chủ sự trao ban Bí tích và chủ tọa Thánh lễ Gia nhập Kitô giáo cho ông. Nghe tin này, Bác sĩ vui mừng lắm.

Việc theo đạo Công Giáo của Bác Sĩ cũng gặp nhiều khó khăn trở ngại, khởi đầu từ việc người Nữ tu đến nhà thăm và hướng dẫn Giáo lý cũng bị hỏi thăm sức khỏe, phần ông thì bị “thiên hạ” thắc mắc chất vấn hỏi han, thậm chí nơi vách tường trong nhà treo tấm ảnh Thánh Phanxicô Assisi, cũng gây phiền hà làm khổ ông, “người ta” cứ tò mò hỏi xem hình này là ai?

Khi nghe tin và biết không thể ngăn cản được ông theo Đạo, “người ta” đã dùng biện pháp đe dọa cho người con gái của ông nghỉ việc, anh con cả là bác sĩ bị làm khó không cho đi Mỹ tiếp tục trình luận án, và nhiều chuyện khác… chỉ vì “Ông Bố sắp theo Đạo phải không?”. Biết được sự việc khó khăn này, nhiều thân hữu bạn bè, Nữ tu, Linh mục và cả Đức Tổng cũng khuyên lơn, góp ý nên làm đơn sơ để vợ con không bị liên lụy, nhưng Bác sĩ Ngoạn vẫn một mực giữ ý định không thay đổi và còn nói: “Tôi không có gì để mất, tôi chỉ được thêm thôi…”.

Trước tình cảnh này, vị Nữ tu buộc lòng phải đi ngược lại ước nguyện ban đầu và bàn với Bác sĩ không tổ chức công khai mà nên đưa về Nam Định làm lễ, thay vì ở Quy Hòa, nghe vậy Bác sĩ trầm ngâm một lúc rồi nói: “Soeur đề nghị làm tại Cộng đoàn của Soeur ở Nam Định, như thế có vẻ lén lút, mà đây không có gì mà lén lút cả!”. Và ông luôn nói: “Việc gì mà phải sợ” mỗi khi ai khuyên nên tổ chức đơn giản vào ngày theo Chúa của ông. Quả là một gương can đảm.

Vì nhu cầu công tác, vị Nữ tu phải từ giã Bác Sĩ, tạm vắng đi Anh Quốc, xa quê hương một thời gian thì nhận được tin, ngày 1.1.2008, Bác sĩ Trần Hữu Ngoạn đã được Đức Tổng Giám mục Hà Nội Giuse Ngô Quang Kiệt ban Bí tích Thánh tẩy và ông xin nhận Thánh Phanxicô Assisi làm Bổn Mạng.

Cả cuộc đời Bác sĩ Ngoạn đã hy sinh quên mình, gắn bó với những bệnh nhân phong cùi xấu số, thì giờ đây khi bước vào tuổi già, ông đã có 6 người con vừa trai, gái, dâu, rể thì có tới 5 người là bác sĩ chữa trị cho ông, bên cạnh người vợ hiền tuyệt vời, yêu thương, nay trở thành điều dưỡng viên luôn tận tụy chăm chút săn sóc sức khỏe cho chồng.

Ngày 22.5.2014, Người bạn của Bệnh nhân phong, Phanxicô Assisi Trần Hữu Ngoạn đã thanh thản ra đi về cõi vĩnh hằng, để lại niềm tiếc thương vô hạn cho gia đình, đồng nghiệp và hàng vạn bệnh nhân đã được Ông cứu chữa. Trong Điếu văn của Vụ Điều trị Bộ Y Tế đọc trước linh cửu có đoạn: “Hôm nay chúng ta tiễn biệt một người có công tiên phong đổi mới sự nghiệp chữa trị bệnh phong tại Việt Nam. Một lương y trọn đời như Từ mẫu, một người đàn ông can trường đã trung thực đến cùng với niềm tin và hoài bão của mình…”. Giờ đây điểm lại những hoạt động không mệt mỏi của Bác sĩ Ngoạn chúng ta nhìn thấy một Con người cho đi mà không tính toán, không tìm lợi danh trong xã hội bon chen ngày nay. Thật đáng kính trọng và khâm phục thay!

Trước khi kết thúc bài này, người viết xin ngỏ lời cảm ơn Nữ tu Trần thị Quỳnh Giao – FMM, nguyên Giám tỉnh Dòng Phan Sinh Đức Mẹ Việt Nam – người trực tiếp hướng dẫn Giáo lý cho Bác sĩ Ngoạn – đã cung cấp tin tức và cho phép tham khảo trích dẫn bài “Một con người, một Bác Sĩ, một Tín hữu” đăng trên nguyệt san Hiệp Thông của Hội Đồng Giám mục Việt Nam.

Vũ Đình Đường