TRẬN CHIẾN LEPANTO SAU 450 NĂM

Trong suốt một thiên niên kỷ, các Kitô hữu đã sống trong sự tấn công của Hồi giáo. Từ cuộc xâm chiếm của người Ả Rập vào thế kỷ thứ 7, nơi cho đến nay vẫn là trung tâm của Kitô giáo (Israel, Syria và Bắc Phi) cho đến cuộc bao vây Vienna cuối cùng của Ottoman vào năm 1683, các cộng đồng Kitô giáo đã phải đối mặt với sự kiên quyết của các vương quốc Hồi giáo theo luật Hồi giáo và tiến hành thánh chiến chống lại người không theo Hồi giáo. Sự thật hiển nhiên và không thể phủ nhận này thiếu lương tâm lịch sử của chúng ta, cũng như những đánh giá về thành tựu trí tuệ và nghệ thuật của nền văn minh của chúng ta trong những điều kiện bất hạnh như vậy.

Mối đe dọa Hồi giáo không phải lúc nào cũng giống nhau, nhưng nó thường xuyên xuất hiện trở lại. Các cuộc Thập Tự Chinh, khi quan sát từ góc độ rộng hơn, chỉ đơn thuần là một dấu ngoặc đơn ngắn gọn, một cuộc phản công cô lập sau một chiến thắng quan trọng của Hồi giáo (ở Anatolia) và thể hiện các nguyên tắc mới của một chế độ giáo hoàng táo bạo mà sau Cuộc Cải Cách Grêgôriô đã tự coi mình là người lãnh đạo thực sự của Kitô giáo.

1. KHAI CHIẾN

Tiền đề này rất quan trọng khi tiếp cận Trận Chiến Lepanto. Những gì đã xảy ra trong cuộc đối đầu đẫm máu kéo dài nhiều giờ vào ngày 7-10-1571, tại vùng biển Ionian gần cảng Nafpaktos, là một phần của cuộc chiến Cyprus. Cuộc xung đột này do các quốc vương Habsburg lãnh đạo, là một phần của một giai đoạn dài hơn trong cuộc đối đầu giữa Đế Chế Ottoman và Liên Minh Công Giáo. Giai đoạn này là hậu quả do sự suy sụp của Constantinople năm 1453, khi theo sự chỉ đạo của các vua Mehmed và Bayezid II, người Ottoman lần đầu tiên xây dựng một hạm đội khổng lồ, có thể thực hiện một cuộc tấn công bất ngờ năm 1480 vào Otranto, miền Nam nước Ý, nơi phụ nữ và trẻ em bị bắt làm nô lệ, và toàn bộ đàn ông bị tàn sát.

Năm 1499, hạm đội này lần đầu tiên đánh bại các chiến thuyền ở Venice, báo hiệu sự trỗi dậy của quyền lực Ottoman ở vùng biển Đông Địa Trung Hải. Trong khi đó, các lực lượng hải quân Hồi giáo khác có căn cứ tại Bắc Phi – được khuyến khích và tăng cường bởi những người Hồi giáo lưu vong rời Tây Ban Nha sau cuộc chiến Reconquista – đã cải tiến truyền thống Hồi giáo về các cuộc đột kích tập trung ở Tây Địa Trung Hải. Robert Davis ước tính từ 1530 đến 1800, hơn một triệu Kitô hữu Âu châu đã bị người Hồi giáo bắt làm nô lệ ở bờ biển Barbary.

Nếu bây giờ chúng ta thu hẹp sự tập trung vào các sự kiện gần Lepanto hơn, thì rõ ràng là năm 1570, người Ottoman đã thành công trong việc thống nhất các lãnh thổ Hồi giáo ở Địa Trung Hải – một mục tiêu có thể thấy trước ít nhất kể từ năm 1517, khi người Ottoman áp đảo Mamluk Hồi giáo và chiếm giữ Ai Cập. Với mong muốn lãnh đạo toàn thế giới Hồi giáo này, quốc vương đã phong cho Barbarossa làm đô đốc hạm đội năm 1534. Vào những năm 1570, Tây Ban Nha hầu như mất tất cả các tiền đồn ở Barbary, nếu không có việc phòng thủ hiệu quả Tây Địa Trung Hải khỏi các cuộc đột kích cướp biển thì không thể.

Trong khi đó, ngay cả Malta cũng bị hạm đội Ottoman vây hãm. Ở Đông Địa Trung Hải, Venice ngày càng chịu nhiều áp lực. Quan trọng hơn, hạm đội chính của quốc vương không phải chịu thất bại trong một thời gian rất dài, và điều này tạo cảm giác chung về sự diệt vong và u ám giữa các thuyền trưởng và binh sĩ Kitô giáo. Chắc chắn, một phần lý do cho sự thành công của Ottoman là cuộc nổi dậy của người theo đạo Tin Lành, đã đánh lạc hướng nguồn lực và năng lượng của Habsburg khỏi mặt trận Địa Trung Hải, và sự đào tẩu từ lâu của một quốc gia Công giáo lớn là Pháp, từ những năm 1520 đã có quan hệ hữu nghị với Istanbul và thậm chí khuyến khích người Hồi giáo tấn công các lãnh địa của Habsburg ở Đông Âu và Trung Âu.

2. ĐGH PIÔ V VÀ LIÊN MINH

Nhưng ở Rôma, chắc chắn ĐGH Piô V không nằm trong số những người dễ nản lòng. Ngài già nua, yếu ớt nhưng cương quyết này sẽ hợp lực với một người khác, trẻ tuổi và bảnh bao là hiệp sĩ John của Áo, con trai ngoài giá thú của vua Charles V và là anh trai cùng cha khác mẹ với vua Philip II của Tây Ban Nha. Nhờ sự kiên nhẫn, chăm chỉ của Đức Piô V, một Liên Minh Thánh được thành lập, tập hợp hầu hết tất cả các Kitô hữu. Vào những ngày đầu của tháng 9-1571, một hạm đội bao gồm quân đội Tây Ban Nha và Genova, tàu của giáo hoàng và hiệp sĩ của Malta, đoàn tàu Venice và quân tiếp viện Tuscan, đã gặp nhau tại cảng Messina, Sicily. Những cuộc trò chuyện không hồi kết và những bất đồng gay gắt xảy ra sau đó. Sự thúc giục liên tục của giáo hoàng, người không thể hiểu được lý do chính đáng tại sao hạm đội sẽ không tiến về phía kẻ thù, và sự thiếu kiên nhẫn của John, người đã bỏ qua những lời đề nghị thận trọng của các sĩ quan Tây Ban Nha, cuối cùng đã thuyết phục các thuyền trưởng lên đường tới biển Ionian, tìm kiếm hải quân Ottoman.

Một lần nữa sự quyết đoán của John lại có ý nghĩa quan trọng trong buổi tối ngày 6 tháng 10, khi ông ra lệnh tiến vào bờ biển các đảo Echinades và tiếp cận Vịnh Patras, bất chấp một cơn gió bất lợi. Sáng ngày 7 tháng 10, hạm đội Ottoman được nhìn thấy, và John bố trí các chiến thuyền của mình trong một trận tuyến được sắp xếp cẩn thận, với các tàu chiến của người Venice ở phía trước cánh trái, trong khi các tàu thuyền Genova của gia đình Doria ở bên phải. Bộ binh Tây Ban Nha, một trong những binh chủng giỏi nhất thế giới, ở lại các chiến thuyền lớn hơn, biết rằng trong cuộc đối đầu toàn diện giữa các hạm đội, thời khắc của họ đã đến.

Trong một giờ trước khi có những phát súng đầu tiên, trên các con tàu của Kitô giáo, hàng ngàn binh sĩ và thủy thủ đã lãnh nhận các bí tích và quỳ gối xuống, trong khi các linh mục Dòng Capuchin và Dòng Tên thay phiên nhau giải tội và dẫn dắt các nhóm cầu nguyện. Sau đó, các linh mục ban ơn tha tội cuối cùng, trong khi biểu ngữ khổng lồ của Liên Minh Thánh với hình ảnh của Chúa Kitô chịu đóng đinh được kéo lên trên tàu đô đốc. Gió thay đổi, mặt trời chiếu qua mặt nước mau chóng chuyển sang màu đỏ như máu. Dưới bầu trời không có mây và biểu ngữ màu tím của họ với tên Allah được dệt bằng chữ vàng, người Ottoman tiến lên. Họ được chỉ huy bởi đô đốc Ali Pasha và Uluç Ali, con trai của một nông dân miền Nam nước Ý, bị hải tặc Berber bắt làm nô lệ, sau đó chuyển sang đạo Hồi.

3. TRẬN CHIẾN BẮT ĐẦU

Trận chiến bắt đầu với một bước đi đầy hứa hẹn cho người Ottoman, những người lần đầu tiên cố gắng đi vòng quanh Liên Minh ở bên trái của họ. Khi Doria kéo căng hàng rào của mình để ngăn chặn điều này, ông thấy mình đã đi xa về phía bên phải, một khoảng trống đã mở ra giữa người Genova với các tàu của Tây Ban Nha và của giáo hoàng. Thật vậy, vào thời điểm đó, người Thổ Nhĩ Kỳ đã cố ép Doria ra khơi, tránh xa cuộc giao tranh. Tuy nhiên, ở cánh trái của phòng tuyến Kitô giáo, quân Venice do Francesco Duodo chỉ huy, có pháo binh tối tân được trang bị trên 6 tàu lớn. Người Ottoman ban đầu có thể nhầm lẫn những tàu chiến lớn này với các tàu lưu trữ đi cùng hạm đội Kitô giáo. Thay vào đó, như được thể hiện trong bản thảo tại Kho Lưu Trữ Simancas, John đã nghe đề xuất của các đồng minh Venice và triển khai những tàu mới này, lớn hơn và được trang bị vũ khí nặng nề ngay trước phần còn lại của quân Kitô giáo ở cánh trái.

Khi Duodo ra lệnh nổ súng, không chỉ các sĩ quan từ giới quý tộc Venice và thủy thủ của Venice, mà còn cả Antonio Surian Armeno, một nhân vật hấp dẫn, nửa khoa học gia và nửa thợ thủ công, với Zaccaria Schiavina là người đứng đầu Người bắn phá Venice. Armeno và Schiavina có lẽ đã tận dụng thời gian của họ ở Messina rất tốt, hoàn thiện việc đào tạo nhiều người hơn về cách sử dụng các loại pháo trên những con tàu mới.

Ngay cả sau khi trận oanh tạc nặng nề của Venice đã phá hủy hoàn toàn hàng chục chiến thuyền của Thổ Nhĩ Kỳ, người Ottoman vẫn có thể tiếp cận các tàu của Venice và bắt đầu giao tranh tay đôi. Tại đây, thủy thủ đoàn người Ý dễ dàng bị đánh bại bởi quân Hồi giáo, nếu không có sự can thiệp của những người nô lệ Kitô giáo được giải thoát khỏi một số căn hầm của Thổ Nhĩ Kỳ và được người Venice vũ trang kịp thời. Cánh phải của hạm đội Ottoman đã được hoàn tác.

Trong khi đó, ở giữa trận chiến, hai chiến hạm đã chạm trán, và các thủy thủ đoàn đã tham gia vào một trận chiến đẫm máu, tranh giành các bến cảng. Bộ binh Tây Ban Nha do John chỉ huy gần như bị áp đảo bởi quân Thổ Nhĩ Kỳ, nhưng vào thời điểm quan trọng không bên nào có thể nhận được quân tiếp viện từ đầu phía nam của trận chiến (đầu bên phải của chiến tuyến Kitô giáo), trong khi John nhận được sự giúp đỡ quyết định của Marcantonio Colonna, quý tộc La Mã phụ trách cờ hiệu của giáo hoàng, được bao phủ bởi sự thành công của người Venice ở bên trái. Trong giai đoạn cuối của trận chiến, đô đốc Ottoman vĩ đại Ali đã bị giết, và lá cờ của ông đã bị tước đoạt. Các cuộc giao tranh vẫn tiếp tục, nhưng hầu hết các chiến thuyền khác của Ottoman đều rút lui, trong khi những người Kitô giáo chỉ theo đuổi nửa vời do thời tiết thay đổi theo chiều hướng xấu.

4. KINH MÂN CÔI VÀ CHAY TỊNH

Nghe có vẻ kỳ lạ đối với đôi tai hiện đại, nhưng một trong những yếu tố quyết định đạt kết quả của trận chiến là sự lãnh đạo tinh thần của Đức Piô V ở Rôma. Theo Ludwig von Pastor, trong những ngày trước và sau chiến thắng lịch sử của Kitô giáo, Đức Piô V đã hướng dẫn dân Rôma trong việc ăn chay, cầu nguyện và bố thí. Ngày 27 tháng 8, Đức Piô V đã yêu cầu tất cả các Hồng Y của mình kiêng ăn ít nhất một ngày mỗi tuần và chia cho người nghèo từ phần tài sản của họ. Một tháng sau, vào ngày 27 tháng 9, đại sứ Tây Ban Nha tại Rôma chứng kiến rằng giáo hoàng ăn chay ba ngày một tuần, ngay cả khi sức khỏe yếu ớt, ngài vẫn cầu nguyện không ngừng.

Một hình thức cầu nguyện mà Đức Piô V đặc biệt khuyến khích là Kinh Mân Côi, vì ngài tin tưởng chắc chắn vào các ân sủng đến với chúng ta từ Thiên Chúa qua Đức Trinh Nữ Maria. Khi thức dậy vào nửa đêm ngày 21 tháng 10 và lần đầu tiên nghe tin về trận chiến, Đức Piô V đã thốt lên lời của ông già Simêôn: “Muôn lạy Chúa, giờ đây theo lời Ngài đã hứa, xin để tôi tớ này được an bình ra đi.” (Lc 2:29) Trong những ngày tiếp theo, ngài cử hành các thánh lễ trọng thể và mời gọi đoàn chiên của mình bố thí để tổ chức nhiều thánh lễ hơn, vì lợi ích của những người đã qua đời, thay vì lãng phí tiền bạc vào các buổi lễ và tiệc tùng thế tục. Sau đó, nhận ra rằng chiến thắng đã diễn ra vào cùng một tuần khi các hội đồng của Hội Mân Côi truyền thống đi rước khắp thành phố, Đức Piô V đã thiết lập lễ “Đức Mẹ Chiến thắng” – sau đó được người kế vị là ĐGH Grêgôriô XIII đổi thành “Lễ Đức Mẹ Mân Côi.”

5. ĐỨC MẸ CHIẾN THẮNG

Thành công quân sự tại Lepanto mang tính chất phòng thủ. Liên minh đã ngăn chặn sự mở rộng hơn nữa quyền lực của Ottoman trên khắp Địa Trung Hải, nhưng nó không thể tận dụng chiến thắng để đặt câu hỏi về việc giành được lãnh thổ của người Thổ Nhĩ Kỳ hoặc thậm chí chỉ đơn giản là để hạn chế sức mạnh và phạm vi tiếp cận của Hồi giáo. Chỉ mất ba năm để nhà vua xây dựng lại một hạm đội có cùng kích thước với hạm đội mà ông đã mất ở ngoài khơi biển Hy Lạp vào tháng 10-1571. Cuối năm 1696, ĐHY Corsi, người đại diện giáo hoàng, đã bị bao vây ở Rimini bởi “một đám đông phụ nữ nghèo, có chồng là nô lệ” do người Thổ Nhĩ Kỳ bắt. Do đó, trận Lepanto không phải là bước ngoặt trong lịch sử quân sự của Địa Trung Hải. Nó không làm gián đoạn thiên niên kỷ của cuộc tấn công Hồi giáo chống lại Kitô giáo mà tôi đã phác thảo ở phần mở đầu của bài này. Tuy nhiên, trận Lepanto đã đánh dấu một sự thay đổi tâm lý quan trọng, vì nó chứng minh rằng sức mạnh Hồi giáo trên biển có thể bị thách thức và hạm đội chính của quốc vương Ottoman không phải là bất khả chiến bại.

Hơn nữa, Lepanto xác nhận rằng Giáo hội nổi lên từ cuộc Phản Cải Cách đã hồi sinh vai trò lãnh đạo tinh thần của mình đối với các dân tộc Kitô giáo. Điều này không chỉ đúng khi người ta nhìn vào tấm gương cảm động và hành động không mệt mỏi của một vị giáo hoàng thánh thiện như Đức Piô V, mà còn đúng khi xem xét sự giúp đỡ của Nữ Vương Thiên Đàng, người có vai trò trong lịch sử cứu độ và trong nền kinh tế tâm linh của thế giới mà gần đây đã bị phủ nhận bởi những người cải cách theo đạo Tin Lành.

MATTEO SALONIA

TRẦM THIÊN THU (chuyển ngữ từ CatholicExchange.com)

Tháng 10-2022