Lòng Chúa thương xót Cộng đoàn LCTX TGP Sài Gòn
TRI ÂN
Tri ân là một trong những cảm xúc mạnh mẽ nhất mà con người khả dĩ có được trong cuộc sống hàng ngày của mình. Động thái tri ân liên quan việc đền ơn đáp nghĩa bằng một cách nào đó. Cựu nghị sĩ Hạ viện Les Brown (sinh 1945, Hoa Kỳ) có cách ví von đơn giản mà thú vị: “Người ngồi trong bóng râm ngày hôm nay là nhờ đã trồng cây từ lâu về trước”. Người trồng đó có thể là chính mình hoặc một người nào đó, thường là người khác đã trồng cho chúng ta được hưởng.
Tri ân là biết ơn, trái ngược với vô ơn. Con người chẳng có gì, tất cả đều do Chúa ban, nhưng con người lại làm toán trừ rất nhanh: vô ơn! Mười người cùi được Chúa Giêsu chữa lành, nhưng chỉ có một người quay lại để cảm ơn, người đó là người ngoại giáo (Lc 17:11-19); bao người được Chúa Giêsu thi ân, nhưng không có ai giúp Ngài khi Ngài phải vác Thập Giá, chỉ có một người ngoại đã làm điều đó: ông Si-môn, người Ky-rê-nê (Mt 17:32; Mc 15:21; Lc 23:26); không ai dám lên tiếng bênh vực Chúa Giêsu, chỉ có tướng cướp Dimas, người chịu đóng đinh với Ngài (Lc 23:40-41). Chúng ta vô cùng xấu hổ, thế mà vẫn ra vẻ “ta đây”. Thật tồi tệ!
Thi sĩ Ralph Waldo Emerson (1803-1882, Hoa Kỳ) có nhận định khá độc đáo: “Ai trong đời rồi cũng phải cảm ơn những khiếm khuyết của mình”. Sai lầm mà phải cảm ơn ư? Hãy nghe Tuân Tử lý giải: “Người chê ta mà chê đúng, đó là thầy ta; người khen ta mà khen đúng, đó là bạn ta; những kẻ vuốt ve, nịnh bợ ta chính là kẻ thù của ta vậy”. Một dạng triết lý sống không phải ai cũng có thể hiểu ra và chấp nhận.
Cảm Ơn và Xin Lỗi là hai động thái cần thiết trong cuộc sống thường nhật, trong mọi lĩnh vực. Cảm ơn là tạ ơn, là cảm tạ, cảm ơn, biết ơn, nhớ ơn – tức là TRI ÂN. Sống trên đời, không ai là một ốc đảo, nghĩa là luôn có mối liên đới với người khác, bằng cách này hay cách khác, trực tiếp hoặc gián tiếp. Không ai lại không thọ ân của người khác, đơn giản nhất là nhờ ông bà, cha mẹ, anh chị em, hàng xóm, thầy cô, bạn bè,… Tục ngữ nói: “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây”. Đó là tiền nhân muốn nhắc nhở chúng ta về tâm tình tri ân.
Tri ân là biết tự trọng, biết tôn trọng người khác, là người có giáo dưỡng, là người khiêm tốn và trọng chữ tín. Trong cuốn sách “Những Lời Khai Thị Vàng Ngọc”, Tịnh Không Pháp Sư viết: “Hãy biết ơn những người khiển trách ta, vì họ giúp ta tăng trưởng định tuệ; hãy biết ơn những người làm ta vấp ngã, vì họ khiến năng lực của ta mạnh mẽ hơn; hãy biết ơn những người bỏ rơi ta, vì họ đã dạy cho ta biết tự lập; hãy biết ơn những người đánh đập ta, vì họ đã tiêu trừ nghiệp chướng cho ta; hãy biết ơn những người lường gạt ta, vì họ tăng tiến kiến thức cho ta; hãy biết ơn những người làm hại ta, vì họ đã tôi luyện tâm trí của ta; hãy biết ơn tất cả những người khiến ta được kiên định và thành tựu”. Những ý tưởng thật là cao thượng, ai sống đúng được như vậy thì đúng là vĩ nhân rồi!
Là một phàm nhân mà biết được như vậy thì thật đáng quý, đáng trân trọng. Có lẽ vì thế mà chúng ta không còn ngạc nhiên, và có thể hiểu được lý do Chúa Giêsu bảo chúng ta phải yêu kẻ thù: “Hãy chúc lành cho kẻ nguyền rủa anh em và cầu nguyện cho kẻ vu khống anh em” (Lc 6:28).
Luật yêu của Chúa Giêsu khác Cựu Ước – tương đương mà dị biệt, có vẻ “ngược đời” lắm, nhưng đó lại là nghịch-lý-thuận. Cựu Luật dựa trên nền tảng công bằng: “Mắt đền mắt, răng đền răng, tay đền tay, chân đền chân, mạng đền mạng” (Xh 21:24; Lv 24:20; Đnl 19:21). Đó là luật báo phục tương xứng. Thế là “huề cả làng”, nhưng như vậy còn ở mức tiêu cực. Còn Tân Luật dựa trên nền tảng yêu thương, mà yêu thương thì phải tha thứ. Rất lô-gích. Tân Luật chủ động và tích cực. Quả thật, hiểu cho sâu xa thì ai cũng là ân nhân của chúng ta, dù ít hay nhiều, trực tiếp hay gián tiếp, nghĩa là chúng ta luôn phải biết ơn người khác. Đối với Thiên Chúa, chúng ta càng phải biết tạ ơn nhiều hơn và tạ ơn không ngừng. Tạ ơn phải được lặp đi lặp lại rất nhiều lần như một điệp khúc của bài trường ca vậy!
Thánh Vịnh gia đã tự vấn và tự trả lời: “Biết lấy chi đền đáp Chúa bây giờ vì mọi ơn lành Người đã ban cho? Tôi xin nâng chén mừng ơn cứu độ và kêu cầu thánh danh Chúa” (Tv 116 [114-115]:12-13). Tạ ơn Thiên Chúa là bổn phận của chúng ta, và công việc chúng ta thể hiện đó chẳng thêm gì cho Ngài nhưng lại sinh ơn cứu độ cho chính chúng ta. Kỳ diệu quá!
Khi đề cập động thái tạ ơn, chúng ta có thể nhớ lại chuyện mười người phong hủi, chuyện thật chứ không là dụ ngôn hoặc ngụ ngôn. Cả mười người đều được sạch, nhưng chỉ có một người ngoại bang trở lại tạ ơn Chúa Giêsu (Lc 17:11-19). Như vậy, chắc chắn chín người kia là “đạo gốc”, chính đạo chứ không tà đạo, thế nhưng người ta vẫn “vô tư” vô ơn vì có lẽ tưởng mình, là “số dzách”, là “number one”. Ái chà, “ngon” dữ nghen! Câu chuyện này vừa “nhắc khéo” vừa “nguyền rủa” chúng ta về việc vô ơn bội nghĩa đối với Thiên Chúa và tha nhân.
Câu chuyện này cũng phần nào liên quan thánh ngôn của Chúa Giêsu khi Ngài nói về người môn đệ chân chính: “Không phải bất cứ ai thưa với Thầy: ‘Lạy Chúa! lạy Chúa!’ là được vào Nước Trời cả đâu! Nhưng chỉ ai thi hành ý muốn của Cha Thầy là Đấng ngự trên trời, mới được vào mà thôi” (Mt 7:21). Có những người nhân danh Chúa mà nói tiên tri, trừ quỷ, làm nhiều phép lạ,… nhưng Chúa Giêsu lại không hề biết họ, và Ngài “phang” thẳng thừng: “Xéo đi cho khuất mắt Ta, hỡi bọn làm điều gian ác!” (Mt 7:23). Họ làm những việc “đạo đức tốt lành” mà Chúa Giêsu lại bảo là “điều gian ác”. Tại sao? Bởi vì giả hình và khoe mẽ trước bàn dân thiên hạ, làm lấy tiếng khen, lấy bằng tri ân, lấy danh dự khi tên mình được khắc vào bia đá,… Coi chừng “ý tứ” và “cách làm”, nếu không thì chúng ta rất có thể ở trong đám người ấy, và nếu như thế thì thật khốn nạn biết bao!
Còn những người khiêm nhường, họ biết mình và biết người, họ vui vẻ nhớ ơn chứ không ưu sầu. Thánh Vịnh gia lên tiếng mời gọi: “Nào thiếu nữ Sion, hãy vui mừng hoan hỷ! Hỡi thiếu nữ Giêrusalem, hãy vui sướng reo hò! Vì kìa Đức Vua của ngươi đang đến với ngươi: Người là Đấng Chính Trực, Đấng Toàn Thắng, khiêm tốn ngồi trên lưng lừa, một con lừa con vẫn còn theo mẹ” (Dcr 9:9). Lý do để chúng ta vui mừng rất rõ ràng.
Thiên Chúa đến với chúng ta bằng nhiều cách, dạng phổ biến nhất là Hồng Ân. Thánh Ân của Ngài cũng lạ “phép lạ” luôn xảy ra trong cuộc đời hằng ngày của mỗi chúng ta – đơn giản mà cần thiết là không khí. Không cần phải rỉ tai nhau đi tìm “sự lạ” ở nơi kia, chỗ nọ. Phép lạ Thánh Thể hằng ngày không ngừng xảy ra ngay tại nhà thờ của giáo xứ hoặc cộng đoàn của mình, còn phải đi đâu mà tìm? Vì thế, chúng ta không thể không biết tạ ơn Ngài. Ngài còn đến với chúng ta qua từng người chúng ta gặp hằng ngày, và rồi chúng ta cũng phải biết ơn những người chúng ta gặp – dù họ là ai, bởi vì ai cũng có cái để chúng ta học hỏi – nếu họ đúng thì mình theo, nếu họ sai thì mình tránh. Lợi cả đôi đàng!
Rất nhiều thứ để chúng ta phải tri ân. Chúng ta tạ ơn Thiên Chúa vì Ngài là Đấng cứu thoát chúng ta khỏi kẻ thù và làm cho chúng ta được sống bình an và an cư lạc nghiệp: “Người sẽ quét sạch chiến xa khỏi Ép-ra-im và chiến mã khỏi Giêrusalem; cung nỏ chiến tranh sẽ bị Người bẻ gãy, và Người sẽ công bố hoà bình cho muôn dân. Người thống trị từ biển này qua biển nọ, từ sông Cả đến tận cùng cõi đất” (Dcr 9:10). Vả lại, “chẳng ai có thể nhận được gì mà không do Trời ban” (Ga 3:27). Vậy thì tại sao không thể hiện lòng tri ân? Có những thứ người ta gọi là ngẫu nhiên hoặc tình cờ, nhưng thực ra đó là ý Chúa quan phòng, cho phép chúng ta gặp điều này hoặc sự nọ.
Bài ca nguyện tuyệt vời và cần thiết là Điệp Khúc Tạ Ơn. Tình Khúc này phải được lặp đi lặp lại hằng ngày trong suốt cuộc đời: “Lạy Thiên Chúa con thờ, là Vua của con, con nguyện tán dương Chúa và chúc tụng Thánh Danh muôn thuở muôn đời. Ngày lại ngày, con xin chúc tụng Chúa và ca ngợi Thánh Danh muôn thuở muôn đời” (Tv 145:1-2). Thiên Chúa vui lòng thì có lợi cho chúng ta vô cùng. Tuy nhiên, chúc tụng Chúa khi cuộc đời chúng ta xuôi chèo mát mái thì không có gì đáng nói, nhưng thật “đáng nói” nếu cuộc đời chúng ta luôn gặp trắc trở, số kiếp luôn lận đận, gặp xui chứ chẳng hên, toàn là “họa vô đơn chí”.
Và Thánh Gióp là tấm gương sáng chói điển hình để chúng ta soi vào. Sau khi bị mất tất cả, từ tài sản tới con cái, bản thân ông cũng bị bệnh tật, mọi người đều xa tránh, nhưng ông vẫn tận trung với Thiên Chúa. Ông minh định rạch ròi: “Thân trần truồng sinh từ lòng mẹ, tôi sẽ trở về đó cũng trần truồng. Đức Chúa đã ban cho, Đức Chúa lại lấy đi: xin chúc tụng danh Đức Chúa!” (G 1:21). Cả đời chúng ta cũng không thể so sánh với một góc nhỏ của Thánh Gióp. Có xách dép cho ông thì cũng chỉ đi xa xa thôi, mấy ai đủ “trình độ” mà đi gần ông Gióp. Có nhiều người đã nên thánh nhờ “xách dép” theo ông Gióp. Đau khổ (tinh thần hoặc thể lý) là “visa” để nên thánh đấy!
Ôi, đức tin của Thánh Gióp lớn lao quá! Nhưng niềm tin đó không mơ hồ hoặc ảo tưởng, mà hoàn toàn chính xác, đúng như Thánh Vịnh gia nói: “Chúa là Đấng từ bi nhân hậu, Người chậm giận và giàu tình thương. Chúa nhân ái đối với mọi người, tỏ lòng nhân hậu với muôn loài Chúa đã dựng nên. Lạy Chúa, muôn loài Chúa dựng nên phải dâng lời tán tạ, kẻ hiếu trung phải chúc tụng Ngài, nói lên rằng: triều đại Ngài vinh hiển, xưng tụng Ngài là Đấng quyền năng, để nhân loại được tường những chiến công của Chúa, và được biết triều đại Ngài rực rỡ vinh quang” (Tv 145:8-12).
Chẳng có ai khác hoặc thần linh nào khác, mà chỉ một mình Thiên Chúa là Đấng cầm quyền sinh tử, Ngài “đẩy xuống âm phủ rồi lại kéo lên” (1 Sm 2:6; Kn 16:13), Ngài “bắt phải nghèo và cho giàu có, hạ xuống thấp và nhắc lên cao” (1 Sm 2:6-7). Nghe có vẻ “oải” quá! Nhưng không phải vậy đâu. Ngài vẫn “thành tín trong mọi lời Ngài phán, và đầy yêu thương trong mọi việc Ngài làm. Ai quỵ ngã, Ngài đều nâng dậy, kẻ bị đè nén, Ngài cho đứng thẳng lên” (Tv 145:13-14). Thánh Vịnh gia đã trải nghiệm và chân thành tạ ơn: “Lạy Chúa, từ âm phủ Ngài đã kéo con lên, tưởng đã xuống mồ mà Ngài thương cứu sống” (Tv 30:4). Đúng là Hồng Ân chồng lên Hồng Ân nhờ đức tin quyện vào đức mến và đức cậy. Quả thật, tri ân Thiên Chúa là điều hoàn toàn hợp lý!
Tuy nhiên, trong cuộc sống của mỗi chúng ta lại thường xuyên có động thái trái ngược, biết mà không làm. Thế mới chết! Do đó, Chúa Giêsu đã phải cảnh báo: “Tinh thần thì hăng say, nhưng thể xác lại yếu hèn” (Mt 26:41; Mc 14:38). Thân xác thật nặng nề, nặng hơn đá đeo! Chúng ta vẫn lòng chai dạ đá, “máu” lắm, bởi vì chỉ “ưa thích chuyện hư không, chạy theo điều giả dối” (Tv 4:3).
Với kinh nghiệm “xương máu”, Thánh Phaolô chia sẻ: “Vì tính xác thịt thì ước muốn những điều trái ngược với Thần Khí, còn Thần Khí lại ước muốn những điều trái ngược với tính xác thịt, đôi bên kình địch nhau, khiến anh em không làm được điều anh em muốn” (Gl 5:17). Thần Khí Chúa rất quan trọng trong đời sống chúng ta, vì chính Chúa Thánh Thần đã tác động và biến đổi chúng ta, như Thánh Phaolô nói: “Anh em không bị tính xác thịt chi phối, mà được Thần Khí chi phối, bởi vì Thần Khí của Thiên Chúa ngự trong anh em. Ai không có Thần Khí của Đức Kitô thì không thuộc về Đức Kitô” (Rm 8:9).
Một cách cặn kẽ hơn, Thánh Phaolô giải thích: “Nếu Thần Khí ngự trong anh em, Thần Khí của Đấng đã làm cho Đức Giêsu sống lại từ cõi chết, thì Đấng đã làm cho Đức Giêsu sống lại từ cõi chết, cũng sẽ dùng Thần Khí của Người đang ngự trong anh em, mà làm cho thân xác của anh em được sự sống mới. Vậy thưa anh em, chúng ta mang nợ, không phải mang nợ đối với tính xác thịt, để phải sống theo tính xác thịt. Vì nếu anh em sống theo tính xác thịt, anh em sẽ phải chết; nhưng nếu nhờ Thần Khí, anh em diệt trừ những hành vi của con người ích kỷ nơi anh em thì anh em sẽ được sống” (Rm 8:11-13). Quả thật, chúng ta luôn là “con nợ” của Thiên Chúa và tha nhân. Nhưng mặc dù là “con nợ” cũng vẫn phải biết ơn, bởi vì mắc nợ cũng là một dạng mang ơn vậy. Thọ ân thì phải tri ân. Lẽ tất nhiên thôi!
Đối với Thiên Chúa, Hồng Ân lớn nhất mà chúng ta mắc nợ Chúa Giêsu, và phải tri ân Ngài, đó là ơn cứu tử của Ngài dành cho chúng ta, điều mà chính Chúa Giêsu đã minh định: “Tôi hy sinh mạng sống mình cho đoàn chiên” (Ga 10:15). Vâng, chính cái chết của Ngài là Hồng Ân cao cả, không gì sánh bằng, và chẳng bao giờ chúng ta có thể đền ơn đáp nghĩa cho cân xứng. Nhưng Ngài không đòi hỏi gì nhiều ở chúng ta, mà Ngài chỉ cần chúng ta biết tin yêu Ngài và biết cảm tạ Ngài trong mọi hoàn cảnh – dù vui hay buồn, dù sướng hay khổ, dù hên hay xui. Điều kiện có khó gì đâu, thế mà chúng ta vẫn chỉ “hứa lèo”, có máu di truyền của Chú Cuội, hứa nhiều mà giữ chẳng bao nhiêu. Thiết tưởng cũng nên tự trách: “Tôi tồi tệ thật!”.
Về động thái tri ân, chính Đức Giêsu đã làm gương cho chúng ta khi Ngài cất tiếng tạ ơn Chúa Cha: “Lạy Cha là Chúa Tể trời đất, con xin ngợi khen Cha, vì Cha đã giấu không cho bậc khôn ngoan thông thái biết những điều này, nhưng lại mặc khải cho những người bé mọn. Vâng, lạy Cha, vì đó là điều đẹp ý Cha” (Mt 11:25-26). Ngài là Sư Phụ hiền lành và khiêm nhường (Mt 11:29) nên Ngài chỉ thích những con người “hèn mọn” mà thôi. Chắc chắn là thế!
Sau khi dâng lời tạ ơn, Chúa Giêsu cho biết: “Cha tôi đã giao phó mọi sự cho tôi. Và không ai biết rõ người Con, trừ Chúa Cha; cũng như không ai biết rõ Chúa Cha, trừ người Con và kẻ mà người Con muốn mặc khải cho” (Mt 11:27). Ai khiêm nhường thì Ngài sẽ mặc khải cho những điều bí ẩn. Chắc chắn như vậy. Và Ngài luôn mời gọi mọi người, không trừ ai: “Tất cả những ai đang vất vả mang gánh nặng nề, hãy đến cùng tôi, tôi sẽ cho nghỉ ngơi bồi dưỡng. Anh em hãy mang lấy ách của tôi, và hãy học với tôi, vì tôi có lòng hiền hậu và khiêm nhường. Tâm hồn anh em sẽ được nghỉ ngơi bồi dưỡng. Vì ách tôi êm ái, và gánh tôi nhẹ nhàng” (Mt 11:28-30).
Quả thật, ách của Ngài là ách êm ái, gánh của Ngài là gánh nhẹ nhàng. Không ai lại không vất vả và mang gánh nặng nề, không cách này thì cách khác, dù theo nghĩa bóng hoặc nghĩa đen, có nghĩa là không ai lại không cần đến Ngài để được Ngài nâng đỡ. Cuộc đời có rất nhiều thứ chúng ta phải “gồng mình” mà chịu đựng, thậm chí có những lúc chúng ta cảm thấy mệt mỏi và hầu như kiệt sức. Cái ách thô ráp và cái gánh nặng trĩu ở đâu cũng có, dù trong gia đình hoặc cộng đồng tu trì. Nhưng có lẽ chúng ta chưa thực sự kề vai vào gánh vác Ách và Gánh của Chúa Giêsu nên chúng ta vẫn thường “than” đủ thứ, “thở”đủ điều, và “trách” đủ kiểu. Thế mới biết phàm nhân yếu hèn và khốn nạn quá sức, vậy mà vẫn “chảnh” lắm, lúc nào cũng chỉ rình nổi loạn mà thôi!
Đối với mỗi chúng ta, được sinh ra làm người là một đại ân, được có vóc dáng và tâm trí bình thường lại là một đặc ân nữa, được lành lặn và khỏe mạnh lại thêm một đại ân nữa. Hôn thế nữa, chúng ta lại được Chúa Giêsu cứu độ, đó là một đặc ân cao cả khác nữa. Ơn chồng lên ơn. Quá nhiều. Như vậy, chúc tụng và tạ ơn là một trong các bổn phận ưu tiên hàng đầu mà chúng ta phải thực hiện đối với Thiên Chúa. Có nhiều cách thể hiện, một cách đơn giản là tránh tội: “Hãy run sợ, và đừng phạm tội nữa, trên giường nằm, suy nghĩ và lặng thinh” (Tv 4:5). Một cách khác cũng đơn giản là ca hát: “Hãy cùng nhau đối đáp những bài thánh vịnh, thánh thi và thánh ca do Thần Khí linh hứng; hãy đem cả tâm hồn mà ca hát chúc tụng Chúa” (Ep 5:19).
Tương tự, con cái không thể nào trả hiếu cho cha mẹ, và cha mẹ cũng không đòi hỏi gì nhiều, chỉ cần con cái ngoan ngoãn là trả hiếu rồi.
Thật chí lý khi ca dao Việt Nam nhắn nhủ: “Ai mà phụ nghĩa quên công / Thì đeo trăm cánh hoa hồng chẳng thơm”. Quả thật, lòng biết ơn rất quan trọng, dù chúng ta đang đứng trên đỉnh núi Ta-bor hoặc Can-vê. Thật dễ tạ ơn khi phấn khởi đứng trên đỉnh Ta-bor, nhưng rất khó tạ ơn khi ủ rũ sầu thảm trên đỉnh Can-vê. Hằng ngày, một lời cảm ơn rất đơn giản nhưng lại rất thường bị lãng quên! Cuộc đời chúng ta phải là bản “trường ca tri ân” vô tận, đối với ai cũng vậy mà thôi. Trong đó có những “nốt tình” khác nhau về trường độ và cao độ, mỗi “nốt” có vị trí khác nhau nhưng vẫn luôn hài hòa để tạo thành bản tổng phổ hoàn chỉnh để ca tụng Lòng Thương Xót bao la của Thiên Chúa dành cho chính mình, cho gia đình, và cho tha nhân.
Tri ân có thể là đền ơn. Việc đền ơn nên luôn được sử dụng trong cách hành xử. Theo nghiên cứu tâm lý, người ta cảm thấy hạnh phúc hơn nếu biết ơn về những điều tích cực trong cuộc sống (tức là những gì mình có) hơn là cứ lo lắng về những gì mình không có.
Nhà từ thiện William Clement Stone (1902-2002, Hoa Kỳ) đặt vấn đề: “Nếu thực sự có lòng biết ơn, bạn sẽ làm gì? Hãy chia sẻ với mọi người”. Còn nữ tác giả Betty Smith (1896-1972, Hoa Kỳ) xác định: “Quan tâm tới mọi việc xung quanh cho dù đó là gặp lần đầu hay lần cuối, và rồi cuộc sống của bạn sẽ trở nên hạnh phúc”. Cuộc sống vốn dĩ nhiêu khê vì bao nỗi khổ, thế nên hãy đơn giản hóa và đi xuyên qua đau khổ để gặp được hạnh phúc ngay trong tâm hồn của mình, và như thế sẽ gặp được Thiên Chúa, Đấng là Nguồn Hạnh Phúc.
Lạy Thiên Chúa, con thật tồi tệ, bởi vì đã bao lần con vô ơn bội nghĩa với Ngài và với tha nhân. Con thành tâm xin lỗi Ngài. Xin ban thêm cho con được dồi dào ba đức đối thần và các đức đối nhân để con thanh thản bước đi khi vác thập giá hằng ngày, xin giúp con đủ sức lên tới đỉnh Can-vê. Xin giúp con thể hiện tình yêu thương và tâm tình tri ân Ngài qua mọi người để con khả dĩ hoàn thiện như Ngài. Con cầu xin nhân danh Thánh Tử Giêsu Kitô, Đấng cứu độ nhân loại. Amen.
TRẦM THIÊN THU
