NGƯỜI KHÔN KẺ DẠI

Cõi Trần Gian Không Thiếu Kẻ Dại

Nơi Tục Tụy Vẫn Đầy Người Khôn

Dụ ngôn “Mười Cô Trinh Nữ” (Mt 25:1-13) nêu rõ vấn đề “tỉnh thức.” Sự tỉnh thức liên quan tình trạng Khôn Ngoan và Dại Khờ. Đây là một trong các dụ ngôn “quen thuộc” nói về cánh chung, đặc biệt là liên quan “tận thế riêng” của mỗi người.

Trong cuộc sống đời thường và tâm linh có hai loại người đối lập nhau: Người Khôn biết phân định và lo xa, còn Kẻ Dại ỷ lại hoặc bất cần nên khinh suất và xả láng. Hai loại người đó được Chúa Giêsu ví Nước Trời giống như chuyện mười trinh nữ cầm đèn ra đón chú rể. Trong mười cô đó, năm cô dại mang đèn mà không mang dầu theo; còn các cô khôn mang đèn và dầu dự trữ. Chú rể đến chậm nên các cô ngủ thiếp. Nửa đêm, có tiếng báo chú rể đến, tất cả các cô thức dậy và cầm lấy đèn.

Nhưng đèn của năm cô dại cạn dầu, không đủ thắp sáng, và họ phải xin dầu. Các cô khôn không dám cho vì biết dầu của họ không thể đủ dầu thắp sáng đèn của chính mình và của người khác, họ khuyên các cô dại nên đi mua dầu. Khi các cô dại đi mua dầu thì chú rể tới, các cô khôn đã sẵn sàng nên được đi theo chú rể vào phòng dự tiệc cưới. Cửa phòng đóng lại, cửa cơ hội cũng khép lại vĩnh viễn!

Khi các cô dại trở về và gọi cửa, thì chú rể nói “không biết họ là ai.” Thế là hết! Vì vậy, Chúa Giêsu đã căn dặn và cảnh báo: “Anh em hãy CANH THỨC, vì anh em không biết ngày nào, giờ nào.” Ai khôn, ai dại đã rõ. Hai năm rõ mười. Trong đời sống, đặc biệt đời sống tâm linh, người mà chúng ta tưởng là khôn lại chỉ là dại, người mà chúng ta tưởng là dại lại là khôn.

1. DẠI MÀ KHÔN

Trong thi phẩm “Dại Khôn,” thi sĩ Trần Tế Xương kết luận: “Này kẻ nên khôn đều có dại, Làm người có dại mới nên khôn.” Trong bài “Dậy Mà Đi,” cụ Ngô Tất Tố xác định: “Ai nên khôn (mà) không khốn một lần!” Trong cái khó ló cái khôn. Cuộc sống cho chúng ta biết rằng đau khổ càng nhiều thì kinh nghiệm càng dầy. Ngay cả trong lĩnh vực tinh thần hoặc tâm linh, thuyết tương đối của bác học Einstein vẫn đúng. Thật kỳ lạ!

Kinh Thánh xác định: “Tất cả sự khôn ngoan đều phát xuất từ Đức Chúa, và khôn ngoan vẫn ở với Người đến muôn đời.” (Hc 1:1) Thánh Vịnh gia ý thức: “Kính sợ Chúa là đầu mối khôn ngoan. Sáng suốt thay kẻ thực hành như vậy. Mãi đến thiên thu còn vang tiếng ngợi khen Người.” (Tv 111:10) Thánh Bênađô nói: “Nếu con người KHÔNG biết kính sợ và yêu mến Thiên Chúa, bất kể họ gọi Ngài là gì thì KHÔNG THỂ gọi họ là người khôn ngoan.”

Thế nào là khôn ngoan? Kinh Thánh cho biết: “Người khôn tránh bạn xấu.” (Cn 1:8a) Đức khôn ngoan cần thiết trong cuộc sống, vì đó là một ơn của Chúa Thánh Thần. Người khôn ngoan biết tiên liệu và dự phòng điều có thể xảy ra bất ngờ. Khôn ngoan không có nghĩa là học cao, vì có cả một bụng chữ cũng chưa chắc khôn ngoan. Dù không học nhiều, thậm chí là mù chữ, nhưng người ta vẫn có thể khôn ngoan. Sống lâu cũng chưa chắc khôn ngoan hơn người ít tuổi. Thật vậy, Menander (342-291 trước công nguyên) nói: “Tóc bạc KHÔNG sinh ra sự khôn ngoan.” Tác giả sách Huấn Ca thẳng thắn nói: “Già đầu mà ngu.” (Hc 25:2)

Thật thú vị bởi vì đức khôn ngoan liên quan sự tỉnh thức. Sự tỉnh thức hoặc sự cảnh giác cũng rất cần thiết trong đời sống. William Arthur Ward (1921-1994, Hoa Kỳ) so sánh: “Khắc ghi một sự thật lớn lao vào trí nhớ là đáng nể, nhưng khắc ghi sự thật đó vào đời mình mới là khôn ngoan.” Tác giả sách Giảng Viên cho biết: “NGƯỜI KHÔN biết mở mắt nhìn, KẺ DẠI bước đi trong tăm tối.” (Gv 2:14)

Cần có sự khôn ngoan trước khi có quyền lực, như vậy mới có thể dùng quyền một cách đúng đắn, nếu không sẽ rất nguy hiểm. Vua Salômôn thực sự khôn ngoan khi xin ơn khôn ngoan và hiểu biết để lãnh đạo dân. Điều ông xin làm Chúa hài lòng: “Bởi vì ngươi đã xin điều đó, ngươi đã không xin cho được sống lâu, hay được của cải, cũng không xin cho kẻ thù ngươi phải chết, nhưng đã xin cho được tài phân biệt để xét xử, thì này, Ta làm theo như lời ngươi: Ta ban cho ngươi một tâm hồn khôn ngoan minh mẫn, đến nỗi trước ngươi, chẳng một ai sánh bằng, và sau ngươi, cũng chẳng có ai bì kịp. Cả điều ngươi không xin, Ta cũng sẽ ban cho ngươi: giàu có, vinh quang, đến nỗi suốt đời ngươi không có ai trong các vua được như ngươi.” (1 V 3:11-13; 1 Sb 1:11-12) Ông đã có mọi thứ, và ông nổi tiếng khôn ngoan với vụ kiện “giành con” của hai cô gái điếm. (x. 1 V 3:16-28)

Về tầm quan trọng của sự khôn ngoan, Kinh Thánh nói: “Đức Khôn Ngoan sáng chói, và không hề tàn tạ. Ai mến chuộng Đức Khôn Ngoan thì Đức Khôn Ngoan dễ dàng cho chiêm ngưỡng. Ai tìm kiếm Đức Khôn Ngoan thì Đức Khôn Ngoan cho gặp. Ai khao khát Đức Khôn Ngoan thì Đức Khôn Ngoan đi bước trước mà tỏ mình cho biết. Ai từ sáng sớm đã tìm Đức Khôn Ngoan thì không phải nhọc nhằn vất vả. Họ sẽ thấy Đức Khôn Ngoan ngồi ngay trước cửa nhà.” (Kn 6:12-14)

Có vài “điều nhỏ” để suy tư: [1] Nếu chỉ biết sáng đi làm, chiều trở về, ăn uống, xem TV, quẹt điện thoại, rồi ngủ, thì chẳng khác gì động vật; [2] Nếu có ý định gian lận cái gì đó của người khác thì đó là lúc đen tối nhất của cuộc đời; [3] Người thầy mà không dạy cho học trò biết ham muốn học tập, đó là tồi tệ; [4] Học trò mà không biết lắng nghe thầy cô giảng bài, đó là học trò ngu dốt, vô trách nhiệm với cuộc đời mình, chẳng hy vọng gì trong tương lai; [5] Người nóng vội, bộp chộp, ảnh hưởng xấu tới tinh thần và thể lý, ảnh hưởng xấu tới những người xung quanh, xét về phương diện tinh thần thì họ không hơn con chó giữ nhà; [6] Sống mà không có ước mơ, luôn than phiền, chẳng khác loài tầm gửi, chỉ biết bám víu vào cây khác để hút nhựa sống, hoặc như loài đỉa hút máu người khác để sống.

Và còn nhiều điều khác tương tự. Đó là lối sống ích kỷ, chỉ biết yêu mình, không sáng suốt và không khôn ngoan. Sống thụ động và buông xuôi như vậy là lãng phí cuộc đời, là “chết” ngay khi còn hít thở.

Kinh Thánh nói: “Trí khôn ngoan làm miệng nên khéo léo, và thêm sức thuyết phục cho đôi môi.” (Cn 16:23) Sự khôn ngoan không chỉ làm cho người ta linh hoạt về tinh thần, mà còn tươi tỉnh cả về thể lý: “Sự khôn ngoan làm cho gương mặt con người ngời sáng, và nét cứng cỏi nên dịu dàng.” (Gv 8:1) Sự khôn ngoan quá tuyệt vời. Người khôn ngoan là người sâu sắc, nói ít, nghe nhiều, trầm lặng để thấm nhuần đức khôn ngoan vào máu thịt: “Để tâm suy niệm về Đức Khôn Ngoan là đạt được sự minh mẫn toàn hảo. Ai vì Đức Khôn Ngoan mà thức khuya dậy sớm, sẽ mau trút được mọi lo âu. Vì những ai xứng đáng với Đức Khôn Ngoan thì Đức Khôn Ngoan rảo quanh tìm kiếm. Trên các nẻo đường họ đi, Đức Khôn Ngoan niềm nở xuất hiện. Mỗi khi họ suy tưởng điều gì, Đức Khôn Ngoan đều đến với họ.” (Kn 6:15-16) Đó không là sự khôn ngoan nhờ phàm nhân mà xuất phát từ Thiên Chúa.

Càng khôn thì càng khéo. Cứ thế và cứ thế. Cái lợi này tích lũy thêm cái ích nọ. Người khôn ngoan biết tìm kiếm những thứ bền vững, không hư hỏng, dù cho họ có thể bị coi là “điên rồ” trong tầm nhìn của loài người. Nhưng điều trường cửu đó là điều thuộc về Thiên Chúa. Hằng ngày họ cầu nguyện: “Lạy Thiên Chúa, Ngài là Chúa con thờ, ngay từ rạng đông con tìm kiếm Chúa. Linh hồn con đã khát khao Ngài, tấm thân này mòn mỏi đợi trông, như mảnh đất hoang khô cằn, không giọt nước. Nên con đến ngắm nhìn Ngài trong nơi thánh điện, để thấy uy lực và vinh quang của Ngài.” (Tv 63:2-3)

Người khôn ngoan chuyên tâm tìm kiếm Thiên Chúa, vì sự khôn ngoan đích thực từ Thiên Chúa, và họ có được Ngài. Thật vậy, Thánh Vịnh gia cảm nghiệm: “Ân tình Ngài quý hơn mạng sống, miệng lưỡi này xin ca ngợi tán dương. Suốt cả đời con, nguyện dâng lời chúc tụng, và giơ tay cầu khẩn danh Ngài. Lòng thỏa thuê như khách vừa dự tiệc, môi miệng con rộn rã khúc hoan ca. Con tưởng nhớ Chúa trên giường ngủ, suốt năm canh thầm thĩ với Ngài. Quả thật Ngài đã thương trợ giúp, nương bóng Ngài, con hớn hở reo vui.” (Tv 63:8)

Khôn ngoan giúp người ta bớt lo lắng, bớt lo lắng thì dễ an tâm, nhờ an tâm mà khả dĩ vui sống. Ngược lại, vì thiếu khôn ngoan mà người ta cảm thấy bất an, khắc khoải, lo sợ và nuối tiếc. Người ta bình an thư thái khi được ơn Chúa tác động. Thuyết nhà Phật gọi tình trạng đó là “giác ngộ.” Lúc về già, thi sĩ Bùi Giáng sống như người mất trí, ông lang thang khắp Saigon với phong cách rất “bụi,” ông than thở: “Ta cứ ngỡ trần gian là cõi thật, Thế cho nên tất bật đến bây giờ!” Có thể là muộn khi “ngộ” ra, nhưng muộn vẫn hơn không!

Cũng trong thi phẩm “Dại Khôn,” thi sĩ Trần Tế Xương nhận định: “Thế sự đua nhau nói dại khôn, Biết ai là dại biết ai khôn.” Thật khó có thể biết ai dại, ai khôn. Cứ tưởng người này khôn mà là dại, cứ tưởng người kia dại mà là khôn. Đáng sợ nhất là “cứ tưởng mình khôn,” để rồi phải khốn! Thánh Phaolô cho biết: “Cái điên rồ của Thiên Chúa còn hơn cái khôn ngoan của loài người.” (1 Cr 1:25) Người khôn ngoan nhất là người biết kính sợ Thiên Chúa. (x. Tv 111:10) Sống ở đời, chẳng ai biết ngày mai mưa hay nắng, cũng không thể biết đời mình sẽ ra sao, vì thế mà luôn phải tỉnh thức. Đó là dại mà khôn!

1. KHÔN MÀ DẠI

Các kinh sư, luật sĩ, kỳ mục, với nhóm Pharisêu và Sađốc cho chúng ta thấy rõ dạng “khôn mà dại.” Thiên Chúa đã cảnh báo: “Nếu ngươi KHÔNG TỈNH THỨC thì Ta sẽ đến như kẻ trộm, ngươi CHẲNG BIẾT giờ nào Ta sẽ đến bắt chợt ngươi.” (Kh 3:3) Bão lũ, lụt lội, giông tố, động đất, sóng thần, tai nạn,… Không ai biết lúc nào có “sự cố,” dự báo thời tiết cũng chỉ là đoán chừng, không thể biết chính xác thời điểm. Ngay giữa lòng thành phố mà có nhà tự dưng sụp xuống. Không ai có thể dự đoán, hoàn toàn “bó tay,” vậy mà người ta vẫn dám coi thường Thiên Chúa, muốn loại bỏ Ngài ra khỏi cuộc sống này.

Thiên Chúa toàn năng, mọi sự đều bởi Ngài, nhờ Ngài, và Ngài luôn hiện hữu trong mọi biến cố cuộc đời. Danh nhân Rabindranath Tagore (1941-1961, Ấn Độ) đã cảm nhận sâu sắc về Đấng Toàn Năng: “Bạn không nghe thấy bước chân Người thầm lặng đó sao? Người tới và luôn luôn thường tới. Người tới và luôn luôn thường tới hằng giờ, hằng đêm, hằng ngày, hằng thời đại,… Người tới và luôn luôn thường tới qua lối đi nho nhỏ trong rừng, vào những ngày Xuân đượm nắng ngạt ngào. Người tới và luôn luôn thường tới trên xe mây ầm ầm tiếng sấm, vào những đêm Thu mưa ướt tối mù. Bước chân Người đã giẫm lên tim tôi đang ôm nặng những nỗi buồn dai dẳng. Khi niềm vui trong tôi ngời sáng, ấy là do chân Người vàng óng chạm vào.” Tư tưởng ngài Tagore rất gần với Công giáo, đặc biệt là tập thơ “Lời Dâng” (Gitanjali), với bút danh Bhānusiṃha (Sư Tử Thái Dương).

Thánh Vịnh gia thân thưa: “Lạy Chúa, Ngài dò xét con và Ngài biết rõ, biết cả khi con đứng con ngồi. Con nghĩ tưởng gì, Ngài thấu suốt từ xa, đi lại hay nghỉ ngơi, Chúa đều xem xét, mọi nẻo đường con đi, Ngài quen thuộc cả. Miệng lưỡi con chưa thốt nên lời, thì lạy Chúa, Ngài đã am tường hết. Ngài bao bọc con cả sau lẫn trước, bàn tay của Ngài, Ngài đặt lên con.” (Tv 139:1-5) Thật vậy, từng sợi tóc trên đầu chúng ta cũng đã được Ngài đếm. (Mt 10:30; Lc 12:7) Thiên Chúa dò xét mọi tâm can và thấu suốt mọi tư tưởng, ai tìm Ngài thì Ngài cho gặp, ai lìa xa Ngài thì Ngài lìa bỏ. (1 Sb 28:9)

Thật lạ lùng, chỉ nhỏ nhoi như sợi tóc, chẳng đáng gì, thế mà Thiên Chúa còn quan phòng và tiền định, huống chi chuyện sinh – tử, liên quan mạng sống con người, mà Ngài lại chính là Sự Sống và Nguồn Sống. (Ga 14:6; Tv 36:10) Thánh Phaolô cho biết: “Về những ai đã an giấc ngàn thu, chúng tôi không muốn để anh em chẳng hay biết gì, hầu anh em khỏi buồn phiền như những người khác, là những người không có niềm hy vọng. Vì nếu chúng ta tin rằng Đức Giêsu đã chết và đã sống lại, chúng ta cũng tin rằng những người đã an giấc trong Đức Giêsu sẽ được Thiên Chúa đưa về cùng Đức Giêsu.” (1 Tx 4:13-14)

Thật diễm phúc cho chúng ta khi được làm người sống ở đời, nhưng người ta không chỉ đi bằng đôi chân, mà quan trọng là “đi” bằng cái đầu. Cũng vậy, sống không chỉ cần lương thực nuôi sống thân xác, mà quan trọng là cần lương thực nuôi sống tinh thần và linh hồn. Thánh Thể và Lời Chúa cần cho mỗi Kitô hữu. Thánh Phaolô nói: “Dựa vào lời của Chúa, chúng tôi nói với anh em điều này, là chúng ta, những người đang sống, những người còn lại vào ngày Chúa quang lâm, chúng ta sẽ chẳng đi trước những người đã an giấc ngàn thu đâu. Vì khi hiệu lệnh ban ra, khi tiếng tổng lãnh thiên thần và tiếng kèn của Thiên Chúa vang lên, chính Chúa sẽ từ trời ngự xuống, và những người đã chết trong Đức Kitô sẽ sống lại trước tiên; rồi đến chúng ta, những người đang sống, những người còn lại, chúng ta sẽ được đem đi trên đám mây cùng với họ để nghênh đón Chúa trên không trung. Như thế, chúng ta sẽ được ở cùng Chúa mãi mãi. Vậy anh em hãy dùng những lời ấy mà an ủi nhau.” (1 Tx 4:15-18)

Qua đó, chúng ta biết chắc chắn thời đại của chúng ta là thời cánh chung, nhưng không biết chúng ta có được diễm phúc chứng kiến thời điểm lịch sử vĩ đại nhất hay không. Vì không biết nên chúng ta phải tỉnh thức, và không ngừng sống trong tình trạng tỉnh thức, nghĩa là phải sống yêu thương đến từng chi tiết: “Hãy lấy tình bác ái mà hết lòng tôn kính những người ấy, vì công việc họ làm. Hãy sống hòa thuận với nhau. Thưa anh em, chúng tôi khuyên nhủ anh em: hãy khuyên bảo người vô kỷ luật, khích lệ kẻ nhút nhát, nâng đỡ người yếu đuối, và kiên nhẫn với mọi người.” (1 Tx 5:13-14)

Thời cuối, chúng ta thấy có nhiều thứ rắc rối liên quan đức tin Công Giáo – rối đạo, bỏ đạo, ly dị, tà giáo,… Đó là điều chứng tỏ gần tới điểm kết thúc. Bốn vị giáo hoàng gần đây nhất cho chúng ta thấy “rõ nét” hơn về ngày tận thế qua lời nhận xét của các ngài: [1] “Cuộc trở lại của Đức Kitô KHÔNG CÒN XA.” (Piô XII, 1938-1958) [2] “Cuộc trở lại của Đức Kitô đã ĐẾN GẦN.” (Gioan XXIII, 1958-1963) [3] “Cuộc trở lại của Đức Kitô đã KỀ CẬN.” (Phaolô VI, 1963-1978) [4] “Hãy MỞ CỬA đón Chúa Kitô.” (Gioan Phaolô II, 1978-2005)

Đừng nhẹ dạ cả tin kẻo “tưởng khôn mà dại” rồi phải khốn. Chúa Giêsu xác định: “Kẻ nào bền chí đến cùng, kẻ ấy sẽ được cứu thoát.” (Mt 10:22; Mt 24:13) Đó là lúc tỏ tường ai là Người Khôn và ai là Kẻ Dại.

Lạy Thiên Chúa cực thánh, xin dạy con thấu triệt lẽ khôn ngoan, (Tv 51:8) xin dạy con biết đếm tháng ngày con sống để tâm trí con được khôn ngoan, (Tv 90:12) biết trữ dầu-đức-tin để thắp sáng đèn-đời khi canh thức. Con cầu xin nhân danh Thánh Tử Giêsu Kitô, Đấng Cứu Độ duy nhất của nhân loại. Amen.

TRẦM THIÊN THU