MOZART – THIÊN TÀI BẠC MỆNH

PHI LỘ – Tháng Mười biệt kính Đức Mẹ Mân Côi. Điều này gợi nhớ thiên tài thần đồng âm nhạc Wolfgang Amadeus Mozart. Tại sao? Vì thiên tài Mozart rất yêu mến Đức Maria, hằng ngày ông vẫn cầu nguyện bằng kinh Mân Côi. Tháng Mười cũng gợi nhớ thi sĩ của Đức Mẹ là Hàn Mặc Tử (1912-1940).

Hai con người, một lòng kính mến, với hai cách yêu: một người yêu mến Đức Mẹ bằng âm nhạc, một người yêu mến Đức Mẹ bằng thi ca. Tuyệt vời!

+++

Mozart sinh ngày 27-1-1756 tại Salzburg (Vienne, Áo), là nghệ sĩ dương cầm lúc 6 tuổi và là nhà soạn nhạc tài danh lúc 18 tuổi. Mozart là một huyền thoại âm nhạc về tài ứng tấu, có trí nhớ phi thường, có thể ký âm sau khi nghe một bài nhạc nhiều bè dù mới nghe lần đầu, có thể vừa soạn nhạc vừa làm việc khác.

Tương truyền rằng hồi nhỏ, Mozart nghe được bài nhạc chỉ dùng riêng tại điện Sixtine ở Vatican, Mozart về ghi lại đủ các bè mà chỉ sai vài nốt. Quả là đôi tai âm nhạc kỳ tài! Vật sở hữu ông thích nhất là chiếc áo khoác tơ lụa màu đỏ lấp lánh. Nhưng đa tài thì đa truân và tài hoa thì bạc mệnh, như sự công bằng của Tạo hóa vậy.

Tại Vienne, đêm 27 và 28-10-1791, trời mưa như trút. Sau đó là tuyết rơi mù mịt vào ngày 1-11-1791. Thời tiết dịu lại vào cuối tháng nhưng có đợt gió nóng mạnh, thi thỏang có sương mù. Nỗi buồn xâm chiếm Mozart. Ông tâm sự với vợ là Konstanze rằng ông đã nghĩ đến cái chết. Mắt đẫm lệ, ông nói: “Anh thấy điều này rất rõ, anh không còn sống bao lâu nữa, chắc chắn người ta đầu độc anh. Anh không thể thoát khỏi ý nghĩ này”.

Konstanze lo lắng và cho mời thầy thuốc. Thầy thuốc yêu cầu Mozart ngưng ngay việc hoàn tất bản Requiem (bản nhạc cầu hồn được một người lạ “đặt hàng” gấp), vì việc này làm Mozart kiệt quệ cả thể lý và tinh thần, suốt ngày ông bị ám ảnh bởi ý nghĩ bi quan tột cùng.

Sau khi sức khỏe khả quan hơn, Mozart lại lao vào sáng tác bản cantata (tác phẩm ngắn, thường về đề tài tôn gíao, do ca sĩ đơn ca và thường có dàn đồng ca phụ họa với nhạc đệm), bản nhạc này do Hội Sở ở Vienne đặt ông làm cho lễ khánh thành các trụ sở mới của họ.

Mọi người mừng khi thấy Mozart tỏ ra vui vẻ và thoải mái. Nhưng rồi ông lại buồn, xanh xao và ốm yếu đến nỗi nằm liệt giường. Bệnh trạng của ông đáng quan ngại, toàn những bệnh nguy hiểm thời đó: Nhiễm liên cầu khuẩn (1762), sốt rét mê sảng (1765), sốt và thấp khớp (1767), nhiễm trùng đường hô hấp (1771, 1780), áp-xe răng và nhiều dạng nhiễm trùng khác.

Cha của Mozart là Leopold Mozart, một nhạc sĩ chuyên nghiệp kiêm thầy dạy nhạc hàng đầu của châu Âu. Dù biết con trai có năng khiếu âm nhạc xuất chúng nhưng ông vẫn bắt con trai tập luyện nghiêm túc, cả piano và violon. Mozart giỏi cả về nhạc cụ và sáng tạo giai điệu. Các giai điệu của Mozart rất đẹp và có sức hấp dẫn kỳ lạ.

Trong thư gởi cho người cha, Mozart viết: “Con không bao giờ đi ngủ mà không nghĩ rằng có thể con không còn thấy ngày mai nữa. Sự chết là mục đích thực sự của cuộc đời chúng ta. Từ vài năm nay, con đã quen với người bạn tuyệt vời đó của con người. Hình ảnh người bạn đó không làm con sợ mà con thấy người bạn đó hiền lành và cởi mở”. Mozart nằm liệt giường từ cuối tháng 11-1791, chân tay đều sưng nhưng ông vẫn tỉnh táo.

Chập tối 4-12-1791, ông trở bệnh nặng. Người nhà mời bác sĩ vẫn chữa cho Mozart, nhưng ông ta đi xem nhạc kịch mất rồi. Sophie (em vợ của Mozart) linh cảm điều không lành nên đến nhà anh rể và chị. Thấy Sophie đến, Mozart nói: “Sophie này, em đến đây rất tốt. Đêm nay em phải ở đây với anh để chứng kiến anh chết”.

Rồi bác sĩ cũng đến, ông nói xoa dấm và nước vào thái dương của bệnh nhân. Cơ thể Mozart run lên. Sophie kể: “Cử chỉ cuối cùng của anh Mozart là miệng như muốn mô phỏng những cú đánh cymbal trong bản Requiem vậy. Tôi còn nghe văng vẳng…”. Konstanze lặng lẽ quì bên giường chồng. Và thiên tài Wolfgang Mozart đã trút hơi thở cuối cùng…

Cái chết của Mozart đã tạo nhiều truyền thuyết, nhưng đa số đều sai. Nhiều người cho rằng Mozart bị Salieri đầu độc. Năm 1823, một học trò của nhà soạn nhạc Beethoven đến thăm Salieri và nghe chính Salieri thề rằng ông không bao giờ làm điều thất đức như vậy. Vả lại, không có chứng cứ nào đáng tin cậy!

Năm 1987, bác sĩ Davies viết trên Âm Nhạc Thời Báo: “Nguyên nhân Mozart chết có thể kể đến bệnh nhiễm liên cầu khuẩn, hội chứng Scholein-Henoch, suy thận, xuất huyết não và viêm phổi”. Có điều lạ là cả vợ và thân nhân, không ai làm mộ cho Mozart. Ngày nay không ai biết mộ của Mozart ở đâu, nhưng hình ảnh và các bản nhạc bất hủ của ông vẫn xuất hiện ở bất kỳ nơi nào có Sự Sống, Tình Yêu và Hy Vọng.

Mozart và Konstanze sống sung túc, nhưng những năm cuối đời ông phải vay mượn bạn bè. Điều này càng làm tăng mức huyền thoại về đời sống nghèo khổ của ông. Nếu sống thêm vài năm nữa, hẳn là ông đã theo bạn là nhà sọan nhạc Haydn sang London.

Nhiều người nói rằng Mozart được an táng một cách khó nghèo trong một ngày giá lạnh, người ta phải phá băng để đào huyệt. Nhưng thực ra, sau thánh lễ an táng cử hành ở nhà thờ Saint-Etienne, quan tài của Mozart được đưa đến nghĩa trang Saint-Marx vào một ngày đẹp trời. Tang lễ đơn giản là do ý muốn của Konstanze. Gia đình không dư giả, Konstanze không muốn bày vẽ rườm rà chỉ thêm tốn kém, hy vọng được tài trợ của Vua Leopold II. Mozart được an táng trong ngôi mộ bình thường, không hẳn vì nghèo mà vì lệnh của của Hoàng đế muốn mọi người dân đều được đối xử bình đẳng.

Tuy nhiên, những câu chuyện về Mozart vẫn không hồi kết thúc. Dù sống trong thế giới hiện đại nhưng chúng ta vẫn bám vào các ý tưởng lãng mạn mà gán ghép cho các thiên tài hoặc những “dị nhân” đó thôi.

Mozart là thần đồng, là thiên tài và là một hiện tượng âm nhạc, nhưng ông vẫn là con người với đủ thất tình (hỉ, nộ, ai, lạc, ái, ố, dục). Ông là người Công giáo nhưng vẫn có cuộc sống đời thường. Ông chỉ mượn âm nhạc để phản ánh các dạng cảm xúc tinh tế của con người. Âm nhạc là tấm gương cho phép chúng ta thấy được chính mình. Người ta soi vào thấy mình trong âm nhạc của Mozart nên những bản nhạc của ông trở nên bất hủ!

TRẦM THIÊN THU (tổng hợp)

Thưởng thức các nhạc phẩm đầu tay của Mozart:

https://www.youtube.com/watch?v=I-tboYkOFho&list=TLi2J2ZmiaKlM