LỖI ĐỨC YÊU THƯƠNG TRONG LỜI NÓI VÀ XÉT ĐOÁN (P.4)

4. Lỗi giới răn yêu thương qua lời nói: nói hành nói xấu

Ngay từ hồi nhỏ, tôi đã được sách giáo khoa dạy rằng : không gì tốt bằng cái lưỡi, nhưng cũng không gì xấu bằng cái lưỡi.

Hồi đó tôi không hiểu lắm. Nhưng dần dần, càng đi sâu vào đời, tôi càng nghiệm thấy đúng.

Không biết tôi có bi quan hay không. Nhưng kinh nghiệm sống đã cho tôi cảm nghĩ không mấy khác những tư tưởng của mấy đoạn Kinh Thánh sau đây : “Nhiều người đã chết vì võ khí, nhưng số người chết vì chính cái lưỡi của mình lại nhiều hơn” (Huấn đạo 28,32). “Rắn rết và thú dữ thì con người trị nổi, chỉ có cái lưỡi là khó ai trị nổi. Nó đầy nọc độc. Đi đâu thì hại đó…” (Gc 3,7-8).

Cái lưỡi con người độc đến nỗi giết được người khác. Nhưng đáng sợ nhất là nó có thể giết luôn chính người có lưỡi. Tất nhiên ở đây nói theo nghĩa bóng. Giết có nghĩa là làm hại.

Lưỡi tôi hại tôi, vì tôi dùng nó để hại người khác. Cách dễ nhất để hại người khác là nói xấu họ.

Nói xấu người khác dễ ợt, chẳng vất vả gì, chẳng tốn kém gì. Nói ở đâu cũng có người nghe. Nói bất cứ điều xấu gì về người khác dù có thực, dù bịa đặt, thì cũng có người chú ý. Chính vì thế mà tôi dễ phạm và tôi coi thường[1]

– Một là khi người khác có sự tốt còn kín, tôi tìm cách che dấu đi, kẻo có ai biết mà khen.

– Hai là khi người khác có sự tốt đã trống, tôi tìm cách dèm pha, để người ta nghi ngờ mà bớt khen.

– Ba là khi người khác có sự xấu còn kín, tôi tìm cách khui ra để người ta biết mà chê.

– Bốn là khi người khác có sự xấu đã trống, tôi tìm cách tuyên truyền rộng ra, để người ta càng thêm biết để mà chê.

Cách nào cũng xấu hết. Và cũng không một lý do nào biện minh được cho việc nói xấu của tôi [2]

Có kẻ khi muốn nói hành, đã khôn khéo tuyên bố danh dự trước, hoặc nói những lời có vẻ tử tế, hay đượm hài hước: đó là kẻ nói hành tinh quái và độc dữ nhất. Chúng nói: “Tôi tuyên bố rằng tôi quí mến người ấy, đàng khác, đó là một con người lịch thiệp. Tuy vậy phải nói thật, hắn đã bậy bạ khi làm chuyện đồi bại kia … Còn cô kia là con nhà đạo đức tử tế, song cô ta bị yếu đuối, sơ hở …”, và các điều khéo nói, đón trước rào sau như vậy. Con đã thấy cách lèo lái tinh quái ở đó chưa? Kẻ bắn cung, trước hết kéo cái tên về mình cho hết sức, nhưng cốt để bắn đi mạnh hơn. Những kẻ nói trên kia, có vẻ rút lời nói xấu về mình, nhưng mục đích là để bắn đi mạnh mẽ, làm cho cắm sâu vào lòng kẻ nghe hơn. Nói hành dưới hình thức hài hước thì ác hiểm hơn hết, vì như thuốc độc tự nó không mạnh, ngấm rất chậm nên dễ khử trừ, song nếu uống với rượu thì vô phương cứu chữa. Nói hành cũng vậy, một mình nó sẽ trượt tai này sang tai kia như người ta thường nói, nhưng nếu được dặm thêm vào đôi ba câu bông đùa, tinh quái, nó sẽ bám chắc vào trí người nghe. Đavít nói: “Những kẻ ấy có nọc rắn độc dưới làn môi” (Tv 139,4). Rắn độc cắn, bắt đầu ta như không cảm thấy gì, nọc nó chỉ làm cho ta ngứa và gãi bằng thích, do đó quả tim và ruột gan ta càng thấm chất độc, và sau đó vô phương chạy chữa.[3]

Dù phải rất dè giữ cho khỏi nói hành người đồng loại, song cũng còn phải giữ kẻo lại thái quá trong vấn đề đó, như có vài người vì tránh nói hành lại ca tụng, nói tốt về các tính hư nết xấu. Nếu có ai nói hành, con đừng bào chữa cho họ là ngay thẳng và thành thật. Nếu người nào rõ ràng có tính hão huyền, đừng bảo họ là hào hoa đại độ. Các điều quá thân mật nguy hiểm, đừng cho là đơn sơ vô tội. Sự bất tuân phục, đừng cho là nhiệt thành, và che đậy tính kiêu ngạo dưới danh từ cương trực, hay mệnh danh sự dâm đãng là tình bạn bè. Đừng, con đừng nghĩ là trốn tránh tật nói hành bằng cách ủng hộ các tật xấu khác. Trái lại, cái xấu phải nói là xấu, cái gì đáng trách phải trách mắng. Hành động như thế là tôn vinh Thiên Chúa, nhưng với những điều kiện sau đây:[4]

Ai làm mất tiếng tốt của kẻ khác cách bất công, không kể có tội, còn phải đền bù, tuỳ thứ loại của nó mà đền khác nhau. Không ai có thể vào Thiên Đàng mà còn giữ của kẻ khác, mà trong các của cải bề ngoài, danh thơm là của quí nhất. Nói hành là một thứ sát nhân, vì ta có ba sự sống:

– Sự sống thể xác mà hồn là căn nguyên.

– Đời sống xã hội mà danh tiếng là huyết mạch.

Tội làm mất sự sống thứ nhất, chết làm mất cái thứ hai, nói hành làm mất cái thứ ba. Thường thường kẻ nói hành khi khoa môi múa mỏ, sát hại ba mạng sống: nó giết hồn mình và hồn kẻ nghe nó cách thiêng liêng, và huỷ đời sống xã hội của kẻ bị nói hành. Như thánh Bênađô nói: Kẻ nói và nghe nói hành, trong mình đều có ma quỉ: kẻ nói thì có trên lưỡi như lưỡi rắn. Kẻ nghe thì có nơi tai. Đavít nói về kẻ nói hành: “Chúng mài lưỡi nhọn như lưỡi rắn” (Tv 139,4). Mà con rắn, theo nhận xét của Aristote có lưỡi chẻ làm hai và nhọn. Lưỡi kẻ nói hành y như thế, mỗi lần vận dụng lưỡi là vừa cắn vừa tiêm nọc độc vào tai kẻ nghe và vào danh thơm kẻ bị nói hành. [5]

Hỡi con, tôi tha thiết cầu mong con đừng bao giờ nói xấu ai cả, trực tiếp hay gián tiếp cũng vậy. Giữ mình đừng gán cho người khác những tội ác, những lỗi lầm giả, hoặc bới móc những lỗi kín, phóng đại những lỗi đã hiển nhiên, cắt nghĩa xấu một việc tốt, chối sự tốt mà con biết là người ta có, hay che lấp cách tinh quái sự tốt ấy hoặc làm giảm giá trị đi bởi đôi lời nói nọ kia: bằng tất cả những cách ấy, con xúc phạm nặng nề tới Thiên Chúa. Nhưng, nhất là khi cáo gian hay chối sự thật làm cho người ta bị hại, vì ở đây có hai tội: vừa nói dối, vừa làm hại người ta. [6]

– Tôi hèn vì nói xấu là một điều trộm vụng. Đó là thái độ tiểu nhân, bắn lén tên độc trong đêm tối.

– Tôi hèn vì nói xấu là một việc thiếu ngay thẳng. Thường, lời nói xấu của tôi hay được ngụy trang dưới những ý hướng đạo đức giả tạo, nào là để cầu nguyện cho họ, nào là để rút kinh nghiệm… nhưng tôi thử hỏi Chúa Giêsu xem tôi thực sự có ý ngay lành hoàn toàn không?

– Tôi hèn vì nói xấu là dùng cách đê tiện để khoe mình. Nói xấu ai tức là chê họ. Mà chê ai thì bao giờ cũng gián tiếp khoe mình không xấu như họ. Hơn nữa, sự nói xấu đó nhiều khi cũng ngầm một sự ganh tỵ kiêu căng muốn hạ người khác để mình được nổi hơn.

Tôi hèn vì nói xấu là dùng cách bần tiện để cầu thân. Nhiều khi gặp ai, tôi không có gì cho hay nói, thì làm quà cho họ một chuyện xấu của kẻ vắng mặt. Gọi là để tâm sự, gọi là để chứng tỏ lòng mình tin tưởng. Sự tôi làm như thế đã tố cáo tôi là kẻ nghèo nàn hèn hạ.[7]

– Tôi bị hại lớn, vì tôi đã làm cho người khác không tin ở tôi. Điều đó dễ hiểu. Ai biết suy nghĩ một chút tất phải nghĩ rằng một người hay nói xấu người khác với họ, thì cũng dễ nói xấu họ với kẻ khác. Một người không biết kính trọng kẻ vắng mặt, thì đâu họ có trừ ai.

– Tôi cũng sẽ bị hại lớn, vì tôi phạm tới đức công bình bác ái. Nói xấu là một cách đâm chém và ám hại người. Tiền bạc sức khoẻ là quý nhưng danh giá còn quý hơn nhiều. Người bị tôi nói xấu sẽ bị thiệt thòi mất mát. Những tủi nhục, mặc cảm và đau đớn khó chịu khó có thể lường được. Nhiều khi lời nói xấu của tôi còn ảnh hưởng đến sự nghiệp, đến liên đới của họ đối với bạn bè, đến cả đời sống xã hội của họ nữa.

– Tôi sẽ bị hại lớn, vì khó có thể đền trả được những thiệt hại do tội nói xấu của tôi gây nên. Rắc một nắm bông gòn ra đường trước gió, rồi sau đó lượm lại, hỏi rằng kết quả được bao nhiêu. Cũng thế, lời nói xấu của tôi cũng bay từ miệng người này sang miệng người khác, làm sao dập tắt được. Rồi những đau khổ mất mát tinh thần vật chất người ta phải chịu do lời nói xấu của tôi, thì làm sao tôi đền trả được. Mà không đền trả thì không thể xong mình trước mặt Chúa.

– Tôi sẽ bị hại lớn, nhất là vì tôi sẽ bị Chúa phạt nặng nề. Sự tôi làm cho người khác thì Chúa kể như là làm cho chính Chúa. Như thế là chết tôi rồi [8]

Con đừng nói: “Người này say sưa rượu chè”, dù con nhìn thấy rõ ràng họ đang say sưa đi nữa; hay “Người kia ngoại tình”, vì con đã bắt chợt quả tang họ phạm tội; hoặc: “Người nọ loạn luân”, vì con đã thấy họ phạm lỗi ấy: tại vì chỉ mới thấy một hành động thôi chưa đủ để tặng họ danh từ ấy. Mặt trời ngưng lại một lần cho ông Gioduê thắng trận (sách Giodue 10-13), và một lần khác sầm tối lúc Chúa Cứu Thế tắt hơi, không ai lại vì đó mà nói mặt trời bất động hay tối đen! Ông Noe say rượu một lần, ông Lót một lần khác, đèo thêm vào đó một tội loạn luân, nhưng đâu có phải hai ông là kẻ nghiện rượu, hay ông thứ hai có tật loạn luân. Phêrô không là tên khát máu vì đã một lần làm đổ máu (khi chém đứt tai tên đầy tớ), hay ông là kẻ lộng ngôn chỉ vì đã nói phạm một lần (khi chối Chúa). Để đội tên một tính xấu hay một nhân đức, phải đã có tập quán và làm liên tục. Cho nên gọi một người là nóng nảy hay là đứa trộm cướp, vì ta thấy họ nóng giận hay ăn cắp một lần: đó là nói ngoa.[9]

Dù một người đã có nết xấu lâu, ta cũng liều mình nói ngoa khi gọi họ là kẻ xấu nết. Ông Simong “hủi” gọi Mađalêna là gái tội lỗi, vì trước kia cô như thế. Nhưng ông đã nói sai, vì cô không còn thế nữa, trái lại, là người sám hối thánh thiện. Vì thế Chúa Giêsu đã bênh vực cô (Luca 7,36-50). Người Pharisiêu ngạo nghễ kia coi người thu thuế là kẻ đại nghịch bất đạo, hoặc ít nhất, kẻ bất công, ngoại tình, cưỡng đoạt, nhưng hắn lầm to, vì ông này được nên công chính ngay sau đó (Luca 18,9-14). Vì lòng nhân từ của Thiên Chúa lớn lao, đến nỗi chỉ một giây phút đủ để xin ơn và được ngay, thì ta làm sao dám quyết đoán chắc chắn rằng: người tội lỗi hôm qua, hôm nay vẫn thế? Ngày hôm qua không có phép xử đoán ngày hôm nay, và ngày hôm nay về ngày hôm qua. Chỉ có ngày sau cũng sẽ xét đoán về tất cả. Như thế không bao giờ được nói người ta độc ác mà không có nguy cơ là nói sai. Ta chỉ có thể nói – nếu có bổn phận – là họ đã làm một hành động xấu nào, đã sống trong tội thời gian nào, hay hiện thời đang làm điều ác. Nhưng không được kết luận từ ngày hôm qua, về ngày hôm nay, cũng như từ ngày hôm nay về ngày hôm quan, huống chi là về ngày mai.[10]

Để khiển trách thói xấu kẻ khác, cần phải nhắm lợi ích của kẻ ấy hay của kẻ ta đang nói với. Trước mặt các thiếu nữ mà tả những chuyện ái ân kín đáo của người này người nọ, những chuyện ấy hiển nhiên là nguy hiểm; hoặc cách sống buông tuồng của người này kẻ khác, trong lời nói hay bằng thái độ cử chỉ dâm đãng: vậy nếu tôi không khiển trách ngay cuộc nói chuyện xấu ấy mà lại có ý miễn chấp, thì các tâm hồn non trẻ đang nghe kia sẽ nắm cơ hội để buông theo. Cho nên lợi ích của họ đòi tôi phải khiển trách thẳng thắn những chuyện ấy ngay lúc đó, trừ phi tôi có thể dành lại dịp khác nói tiện hơn, và ít tai hại cho kẻ mà ta nói đến. [11]

Ngoài điều kiện trên, còn phải là người có phận sự phải nói về vấn đề này nữa, như khi tôi là đầu trong cuộc hội họp ấy, mà nếu tôi không khiển trách, thì ra vẻ tôi tán thành tính xấu. Còn nếu tôi là một người bề dưới, tôi không có phận sự răn trách như thế. Nhất là tôi phải hết sức đúng trong lời nói để không một câu nào thừa. Chẳng hạn, tôi trách sự quá thân mật giữa thanh nam và thanh nữ kia, vì suồng sã và nguy hiểm, thì tôi phải cân nhắc cho đúng, đừng phóng đại thêm mảy may nào. Nếu chỉ có bóng dáng nhỏ mọn bên ngoài thôi, tôi sẽ nói chừng đó. Nếu là một sự dại dột thôi, tôi sẽ không nói thêm. Nếu chẳng có bóng dáng tội lỗi cũng chẳng có gì dại dột thật mà chỉ làm dịp cho vài đầu óc độc ác lấy cớ nói hành, thì tôi sẽ không nói gì hết. Khi nói về người đồng loại, cái lưỡi ở trong miệng cũng như dao mổ trong tay nhà giải phẫu, muốn cắt giữa hai đường gân, vậy phải nhắm sao cho vừa đúng, để khỏi nói thừa nói thiếu. Và sau cùng, khi răn trách thói xấu, ta phải gắng kiêng nể người có tính xấu ấy được chừng nào hay chừng ấy.

Đã hẳn về các kẻ tội lỗi công khai, chán chường, ô nhục, ta có thể nói tự do, miễn là với tinh thần bác ái và thương cảm, không kiêu hãnh và tự đắc, hay để thích thú vì sự xấu của kẻ khác. Có tâm địa này, thực là dấu hiệu một tấm lòng đê tiện, tồi tàn. Tôi chừa ra các kẻ nghịch công khai của Thiên Chúa và Hội Thánh: Những kẻ này, phải mạt sát chúng chừng nào hay chừng ấy. Đó là những bè rối ly khai và các lãnh tụ của họ. Báo động có chó sói ở giữa đàn chiên hay bất cứ ở đâu, đó là bác ái vậy.

Người ta thường tự tiện phê bình, đoán xét các bậc vua chúa và nói xấu mọi quốc gia tuỳ theo tâm tình họ thuận hay nghịch đối với các vị ấy, phần con, đừng rơi vào lỗi ấy, ngoài sự xúc phạm Thiên Chúa, con còn có thể gây muôn ngàn mối bất hoà.

Khi con nghe ai nói hành, hãy nghi vấn về lời cáo ấy, nếu có thể làm được cách chính đáng, nếu không, hãy bênh vực chủ ý người bị cáo. Nếu trường hợp sau này cũng không được nốt, con hãy tỏ lòng thương cảm họ, hãy gạt câu chuyện qua bên, trong khi đó con nhớ và nhắc bạn bè nhớ rằng: người không sai lỗi là nhờ ơn Chúa. Con hãy khéo đưa kẻ nói hành nghĩ đến bản thân hắn. Hãy nói vài điều tốt mà con biết về người bị nói hành.[12] (còn tiếp)

Lm. Giuse Đỗ Văn Thụy

HỘI THỪA SAI VIỆT NAM