CHUYỆN LỊCH SỰ

Ngay từ nhỏ, người ta đã được dạy tiêu chuẩn nền tảng là “tiên học lễ, hậu học văn.” Đó là giáo dục công dân mà ai cũng phải biết về phép lịch sự của con người.

Lịch sự là lễ phép, hoặc phép xã giao, cơ bản nhất trong đời sống hằng ngày mà ai cũng được giáo dục từ nhỏ, nhưng đôi khi người ta cho là… “chuyện nhỏ.” Có những “chuyện lớn” mà không quan trọng, nhưng có những “chuyện nhỏ” mà không hề nhỏ, không chỉ quan trọng mà là rất quan trọng!

Tiền nhân đã đúc kết: “Học ăn, học nói, học gói, học mở.” Những “chuyện nhỏ” như vậy mà còn phải học kia mà! Không ai sinh ra là biết ngay, dù là thiên tài, thế nên ai cũng phải học – học cho đến chết vẫn chưa hết kiến thức sống. Nhưng được học mà có tiếp thu hay không là chuyện khác.

Không biết mà không dám nhận mình không biết, đó là “tự ái vặt.” Không biết mà nói mình biết, đó là “chảnh,” là “nổ,” là phét lác. Có những điều nên biết và có những điều không nên biết, như La Rochefoucauld nhận định: “Có 3 thứ ngu dốt: Không biết những điều đáng biết, biết không rành mạch những điều phải biết, và biết những điều không cần biết.” Thật vậy, chính Chúa Giêsu đã nói: “Nếu quý vị đui mù thì quý vị đã chẳng có tội. Nhưng giờ đây quý vị nói: ‘Chúng tôi thấy,’ nên tội quý vị vẫn còn!” (Ga 9:41)

NHÌN VÀO NGƯỜI KHÁC

Nhìn vào người khác để xét mình là điều cần thiết. Dám xét mình và thú nhận là người can đảm, đáng trân trọng. Đừng tự ái vặt kẻo tự hủy hoại chính mình. “Thú nhận cùng Thiên Chúa” thì dễ, nhưng “thú nhận cùng anh chị em” mới là khó. Cả hai điều đều phải làm!

Là người Mỹ nhưng sống tại Việt Nam nhiều năm, Alison R. Bishop thấy “ấn tượng” về cách cư xử của người Việt trong đời sống hằng ngày. Anh than phiền: “Người Việt không biết nói câu ‘xin lỗi’ vì sợ bẽ mặt, mắc cỡ, dù họ có lỗi rõ ràng. Đó cũng là nguyên nhân gây ra nhiều cuộc cãi vã, ẩu đả vô ích.” Một nhận xét thật xấu hổ và đáng buồn cho người Việt chúng ta!

Anh cho biết rằng trên đường đi dự tiệc, anh ghé vào một cây xăng để đổ xăng. Người bán xăng vô ý đổ nhiều quá làm tràn xăng ra ngoài, và xăng bắn lên chiếc áo mới anh đang mặc. Bị dơ áo bất ngờ, anh không biết phải nói sao mà chỉ nhìn chằm chằm vào người đàn ông bán xăng. Người bán xăng cũng không nói lời nào, có vẻ muốn làm ngơ, rồi quay sang phục vụ khách hàng khác. Lúc đó, anh cảm thấy rất giận, không hiểu vì sao người bán xăng có thái độ như vậy, không hề nói LỜI XIN LỖI.

Một lần khác, khi anh đang ngồi ăn trong tiệm thì thấy trong tô phở có miếng nhựa. Anh hỏi nhân viên phục vụ và chủ tiệm nhưng họ chỉ ngây người ra và cười trừ, không nói gì. Một lát sau, họ đem cho anh tô phở khác, nhưng họ vẫn không nói LỜI XIN LỖI về sự cố vừa rồi.

Anh nhận xét: “Với thái độ lạnh lùng, vô cảm của người phục vụ và chủ tiệm, tôi ăn mất ngon. Sau khi trả tiền, tôi ra về, trong lòng tự hứa sẽ KHÔNG BAO GIỜ QUAY LẠI tiệm phở này nữa. Sau khi sống ở Việt Nam nhiều năm, tôi nhận ra được một điều là người Việt KHÔNG MUỐN NHẬN MÌNH LÀM ĐIỀU GÌ SAI TRÁI hoặc NÓI LỜI XIN LỖI. Khi lỗi của họ rõ ràng không thể chối cãi mà họ chỉ phản ứng bằng thái độ LẶNG THINH và NÉ TRÁNH, có khi còn tìm cách CÃI LẠI chứ KHÔNG NHẬN TRÁCH NHIỆM trước mặt người khác.”

Tất cả những “tội” anh Alison kể ra thật đơn giản: Không lịch sự, không muốn nhận lỗi, không thèm xin lỗi, né tránh trách nhiệm, đổ lỗi cho người khác. Thế nhưng “lỗ nhỏ làm đắm thuyền,” lỗi dù nhỏ mà coi thường riết thành quen, khó sửa, và tệ hại hơn là cái sai đó lại nghiễm nhiên được coi là… đúng. Thật nguy hiểm quá!

Anh Alison kể: “Tôi từng phải cãi lộn với những người khác vì họ không chịu nhận mình đã làm điều sai trái. Chuyện này xảy ra tại một bệnh viện khi tôi điền vào biểu mẫu bảo hiểm sức khỏe. Dù tôi đã điền xong, nhân viên của bệnh viện cứ nhất định cho rằng tôi không thể làm thủ tục bảo hiểm. Về sau tôi được biết rằng cô nhân viên đó đã làm thất lạc mấy biểu mẫu tôi đã điền xong. Lẽ ra, cô ta nên nhận lỗi mình làm mất những mẫu này, nói một câu xin lỗi, và lịch sự đề nghị tôi điền lại các mẫu khác. Tại sao cô ta cứ muốn tranh cãi về vấn đề này? Từ nhỏ, cha mẹ tôi đã dạy tôi PHẢI BIẾT NÓI LỜI XIN LỖI khi mình làm việc gì sai quấy. Trong câu chuyện giữa những người trong gia đình với nhau, CHA MẸ TÔI VẪN THƯỜNG NÓI CÂU XIN LỖI khi làm điều gì sai. Tôi lớn lên trong môi trường mọi người sẵn sàng NÓI LỜI XIN LỖI để bộc lộ sự quan tâm, sự tử tế, và sự kính trọng lẫn nhau. Thật vậy, việc dạy CÁCH XIN LỖI NGƯỜI KHÁC bắt đầu từ GIA ĐÌNH và NHÀ TRƯỜNG. Tuy nhiên, ở Việt Nam, tôi thấy nhiều người lớn luôn muốn chứng minh là mình đúng, hiếm khi thấy họ chịu NÓI CÂU XIN LỖI VỚI TRẺ CON. Như vậy làm sao họ có thể làm gương cho con cái học cách nói lời xin lỗi được? Tôi công nhận điều này xảy ra do những dị biệt văn hóa tận căn bản gốc rễ, tôi tin rằng nó bắt nguồn từ TÂM LÝ LO SỢ BỊ MẤT MẶT của dân Việt. Ở Tây phương, chúng tôi cũng coi trọng việc giữ thể diện, nhưng không đến mức giả vờ bỏ qua lỗi lầm của mình, và gây thiệt hại cho người khác.”

NHẬN DIỆN CHÍNH MÌNH

Nhà luân lý La Sơn Phu Tử Nguyễn Thiếp, thế kỷ XVIII, nói rõ: “Ngọc không mài không thành đồ quý, người không học không biết đạo làm người. Chúa tầm thường, tôi nịnh hót, quốc phá, gia vong, mọi tai họa đều bắt đầu từ đó.” Thật đáng quan ngại khi một chuỗi hệ lụy những điều xấu xa và nguy hiểm xảy ra nối tiếp nhau lại được bắt đầu từ những cái rất đơn giản!

Hiền triết Khổng Tử xác định: “Có lỗi mà không sửa mới thành ra có lỗi.” Người ta cố chấp vì không nhận ra lỗi lầm hoặc không chịu nhận lỗi. Ngạn ngữ Pháp có câu: “Con người ít khi nghĩ mình cần bao nhiêu trí tuệ để đừng bao giờ bị lố bịch.” Vì không “đầu tư” cho phép lịch sự mà người ta dễ mắc sai lầm, dễ bị lố bịch. Nhân vô thập toàn, không ai lại không có lỗi, hơn thua nhau là biết “đứng dậy,” can đảm nhận lỗi và sửa sai. Quả thật, biết phục thiện cũng là một nhân đức.

Dù là ai cũng phải biết NHẬN LỖI và XIN LỖI, vì có khi càng “lớn” càng sai. Càng giấu giếm, càng che đậy, càng tránh né, càng tự hạ giá mình. Nhận lỗi và xin lỗi sẽ được người khác nể phục. XIN LỖI LÀ GIAO HÒA. Khi sinh thời, Thánh GH Gioan Phaolô II đã can đảm xin lỗi công khai về những sai lầm của người Công giáo. Không ai chê trách mà còn thấy ngài thực sự là một vị thánh ngay khi còn sống. Và ngài còn đích thân đến nhà tù tha thứ cho kẻ đã ám sát ngài trước đó.

Né tránh trách nhiệm, không nhận lỗi hoặc đổ lỗi cho người khác sẽ khiến chúng ta càng mất sĩ diện hơn. Ngược lại, biết NHẬN LỖI và XIN LỖI sẽ giúp chúng ta không “lăn vào vết xe cũ” và thoát khỏi vũng lầy tội lỗi.

Câu chuyện của anh Alison R. Bishop “chạm” đến mọi người, nhất là những người có trách nhiệm giáo dục và hướng dẫn trong các lĩnh vực liên quan gia đình, xã hội, tôn giáo,… Chính những người có trách nhiệm giáo dục và hướng dẫn cũng phải biết NHẬN LỖI và XIN LỖI, chứ không thể cứ đổ lỗi cho nhau theo “vòng luẩn quẩn.”

Không chỉ phải biết NHẬN LỖI và XIN LỖI mà chúng ta còn phải biết NÓI LỜI CẢM ƠN, vì đó cũng là một trong những điều cần thiết đối với phép lịch sự cơ bản của con người vậy.

Những nhận xét của anh Alison R. Bishop về người Việt Nam có thể chỉ là những “điều nhỏ,” nhưng chính những điều nhỏ mà chúng ta coi là “chuyện nhỏ” đó lại là “chuyện lớn,” không thể coi thường hoặc làm ngơ! Không ai muốn người khác nói xấu về gia đình mình. Tương tự, một người Việt chân chính sẽ cảm thấy “tự ái dân tộc” nổi dậy khi nghe người khác nhận xét không hay về dân tộc mình. Bạn là ai và cảm thấy thế nào?

Lạy Chúa, xin dò xét để biết rõ lòng con, xin thử con cho biết những điều con cảm nghĩ. Xin Ngài xem con có lạc vào đường gian ác thì dẫn con theo chính lộ ngàn đời. (Tv 139:23-24)

TRẦM THIÊN THU