VẤN ĐỀ LY GIÁO

Hiện nay có một số tình huống nổi bật trong Giáo Hội về vấn đề “ly giáo” đang diễn ra. Đó là gì?

Theo Giáo Luật của Giáo Hội Latinh (Điều 751), “ly giáo là việc từ chối phục tùng giáo hoàng hoặc từ chối hiệp thông với các thành viên của Giáo Hội phục tùng giáo hoàng.” Tiến sĩ Giáo Luật Pierre Chaffard-Luçon giải thích: “Trước hết và trên hết, ly giáo là tình trạng của các tín hữu đã được rửa tội, tình huống liên quan Giáo Hội, và chỉ sau đó là sự trừng phạt.”

TỪ CHỐI HIỆP THÔNG

Tiêu chí cơ bản để đánh giá sự ly giáo? Đây không chỉ đơn thuần là vấn đề về những hành vi bất tuân với giám mục hay giáo hoàng, hoặc những lời chỉ trích. Tiến sĩ Pierre cho biết: “Người ly giáo từ chối hiệp thông. Để một lỗi được coi là hành vi phạm tội này, phải có ý định phá hoại sự hiệp thông, và ý định này phải được thể hiện trong những hành vi không thể chối cãi.”

Ly giáo là một trong ba “trọng tội chống lại đức tin,” cùng với lạc giáo (ngoan cố phủ nhận một chân lý đức tin) và bội giáo (hoàn toàn bác bỏ đức tin Kitô giáo).

Chẳng hạn, trong lịch sử, như chuyên gia đã chỉ ra, “điểm đột phá với Chính Thống giáo hồi thế kỷ XI là sự ly giáo (thừa nhận quyền tối thượng giáo hoàng), trong khi điểm đột phá với những người theo Tin Lành hồi thế kỷ XVI là dị giáo – không tin sự biến thể trong Bí tích Thánh Thể, sự tha thứ trong Bí tích Hòa Giải, v.v…”

Tuy nhiên, việc bác bỏ giáo điều và kỷ luật đôi khi trộn lẫn với nhau. Tiến sĩ Pierre cảnh báo, ly giáo giả định trước với “sự tự do hoàn toàn” và “nhận thức đầy đủ.” Người ta không thể ly giáo nếu không muốn vậy. Chẳng hạn, người điên không bị ly giáo ngay cả khi họ nói những điều ly giáo.”

XÁC ĐỊNH LY GIÁO

Kể từ cuộc cải cách của Đức Bênêđíctô XVI năm 2010, một giám mục có thẩm quyền xét xử sơ thẩm hành vi phạm tội ly giáo. Bộ Giáo Lý Đức Tin (DDF – The Dicastery for the Doctrine of the Faith) là thẩm phán kháng cáo và cũng có thể đóng vai trò là thẩm phán sơ thẩm trong trường hợp có hành động trực tiếp trước đó, như trường hợp của TGM Carlo Viganò, cựu Sứ Thần Giáo Hoàng tại Hoa Kỳ.

Bộ Giáo Lý Đức Tin – cơ quan duy nhất có tòa án – khởi xướng một phiên tòa theo Giáo Luật, trong đó các thẩm phán là thành viên, do bộ trưởng chủ tọa.

Thời hạn thủ tục khác nhau tùy từng trường hợp. Tiến sĩ Pierre nói: “Nếu hành động ly giáo được công khai và không thể tranh cãi, việc trừng phạt ly giáo là ngay lập tức – Latae Sententiae. Nếu vụ việc phức tạp hơn, trước tiên Giáo Hội sẽ tìm cách thảo luận về điều đó, việc này có thể mất nhiều thời gian hơn.”

Khi giải quyết các trường hợp ly giáo, cũng như với những người lạc giáo. Tiến sĩ Pierre giải thích: “Luôn có cách tiếp cận mục vụ giống như một hình thức ngoại giao, đàm phán… Không phải để tương đối hóa tình hình, nhưng để hiểu những lời chỉ trích của các tín hữu và để soi sáng. Đổi lại, Giáo Hội luôn dành thời gian để nói chuyện với người đó và chỉ ra lỗi lầm.”

Giáo Hội và người bị buộc tội ly giáo hoặc dị giáo có thể tranh luận và đi đến thỏa thuận. Chẳng hạn, hiện nay có 400 linh mục của Giáo Hội Syro-Malabar có bất đồng nghiêm trọng về phụng vụ có thể thấy mình công khai đoạn tuyệt với Rôma. Tuy nhiên, Tòa Thánh đã cử một số đại diện giáo hoàng đến Ấn Độ trong những năm qua, vẫn đang tiếp tục đối thoại trong thời điểm hiện tại.

Trong trường hợp ly giáo của GM Lefèbvre năm 1988 và Hiệp hội Thánh Piô X, Vatican đã trao đổi quan điểm cho đến khi “không còn chỗ để vận động, khi các giám mục được tấn phong bất chấp các quyết định của Rôma.”

HỆ QUẢ LY GIÁO

Cuối cùng, nếu tiến trình Giáo Luật kết luận rằng sự ly giáo đã được thiết lập thì lời tuyên bố có thể mang tính cá nhân hoặc được tuyên bố chống lại một cộng đồng. Tuyên bố như vậy của Bộ Giáo Lý Đức Tin sẽ dẫn tới vạ tuyệt thông. Sau đó, người ly giáo sẽ bị vạ tuyệt thông ngay lập tức, do đó bị cấm lãnh nhận các bí tích – ngoại trừ lúc chết.

Nếu có thể, bên có tội cũng mất chức vụ tư tế. Ngoài ra còn có những hậu quả khác, không trực tiếp mang tính hình sự, chẳng hạn như việc từ chối chôn cất người Công giáo nếu không ăn năn sám hối.

Tiến sĩ Pierre Chaffard-Luçon chỉ ra rằng điều này trước hết là “một hình phạt răn bảo được thiết kế để dẫn các tín đồ đến sự phục hồi,” tức là thừa nhận lỗi của họ. Nó có thể đi kèm với các hình phạt đền tội, một số hình phạt được đề cập trong Điều 1336: cấm hoặc ra lệnh ở tại một nơi hoặc lãnh thổ nhất định; tước năng quyền, chức vụ, trách nhiệm, quyền hạn, đặc quyền, năng lực, đặc ân, chức danh hoặc dấu hiệu phân biệt; chuyển sang chức vụ khác; sa thải khỏi hàng giáo sĩ,…

TRỞ LẠI HIỆP THÔNG 

Nếu bên có tội sửa đổi, Giáo Hội sẽ gỡ bỏ vạ tuyệt thông. Chẳng hạn, trong trường hợp vạ tuyệt thông cho Peter Abelard hồi thế kỷ XII, ông đã đưa ra những tuyên bố không phù hợp với giáo lý, nhưng “vì yêu Giáo Hội, ông đã chấp nhận sự trừng phạt, ngừng giảng dạy và chết trong sự hiệp thông trọn vẹn với Giáo Hội” – Tiến sĩ Pierre cho biết.

Điều tương tự cũng áp dụng cho những người ly giáo. Theo nghĩa này, cánh cửa vẫn mở cho TGM Viganò, ông có thể chọn giữ nguyên hoặc rút lại các tuyên bố của mình. Trong tương lai, Giáo Hội có thể quyết định cấp lại giấy mời cho ông, người đã không xuất hiện tại phiên điều trần ngày 20-6-2024, hoặc đưa ra phán quyết vắng mặt.

Chuyên gia cho biết, vào cuối phiên tòa, một tuyên bố công khai “không bắt buộc nhưng rất có thể xảy ra,” vì cựu sứ thần đã phát đi các quan điểm của mình trên các phương tiện truyền thông, bao gồm cả về chủ đề bị triệu tập ra tòa.

EMMA GATTI

TRẦM THIÊN THU (chuyển ngữ từ Aleteia.org)