THAY ĐỔI TỪ NGỮ KHÔNG THAY ĐỔI VẤN ĐỀ

Max Scheler viết về “sự oán giận” mà về cơ bản nhất, ông đề cập đến một sự đảo ngược nhất định của các giá trị đạo đức. Chúng ta thấy điều này ở Nietzsche. Chủ nghĩa bài Do Thái của ông không chỉ tạo ra sự đảo ngược các giá trị mà còn tạo ra sự đảo ngược về mặt trí tuệ: sự căm ghét trở thành tình yêu (chủng tộc và đất nước) và “đạo đức bậc thầy” của Übermensch đã lật đổ “đạo đức nô lệ” của những người theo Kitô giáo.

Tác giả Karol Wojtyła (nay là Thánh Gioan Phaolô II) , học trò của Scheler, nêu lên sự oán giận trong cuốn “Love and Responsibility” (Tình Yêu và Trách Nhiệm) viết về đức khiết tịnh. Khi tình yêu tình dục được nhìn qua lăng kính sử dụng hơn là tình yêu, thì đức khiết tịnh bị bác bỏ như một nhân đức. Nó trở thành một tật xấu, được gọi là “ức chế” hoặc ít nhất là “khờ khạo.”

Một triết gia Công giáo có thể giải thích sự oán giận thông qua lăng kính hướng tới điều tốt đẹp. Bởi vì con người được lập trình để hướng tới điều tốt, nên họ thậm chí còn chọn cái ác dưới vẻ bề ngoài của sự thiện. Và bởi sự kết nối đó cũng cấu tạo nên tâm trí con người, nên người cố chấp trong cái ác phải xác định lại thực tại để cho xuống là lên, và ác là thiện. Sự oán giận rất giống phản ứng triết học của người nổi loạn về mặt tinh thần đối với câu “Chúa có thực sự nói…?”

Sự oán giận dường như cũng có mối quan hệ ký sinh với thuyết duy danh, tin rằng những cái tên chỉ là những quy ước. Sự dễ dàng mà sự phẫn nộ thay đổi “nhãn hiệu” của một trật tự thực sự tạo ra, đặc biệt đối với những người đã thức tỉnh, một trật tự hiện hữu mới. Ví dụ, việc bãi bỏ “nhị phân giới tính” đáng sợ trở nên hoàn toàn hấp dẫn. Nó không chỉ là một “nhãn hiệu.” Đó là một “giá trị” ủy thác mới.

Gần đây, tôi quan sát thấy sự oán giận trong trật tự Hiến Pháp, đặc biệt là sau hai quyết định của Tòa Án Tối Cao trong nhiệm kỳ trước, liên quan sự đảo ngược giá trị đối với tôn giáo và chủng tộc.

Tòa Án Tối Cao đã bị tấn công vì khôi phục quyền tự do thực hành tôn giáo như một quyền, bất kỳ sự rút gọn nào về quyền này đều cần được kiểm tra bằng sự giám sát chặt chẽ. Bởi vì tòa án đã dành khoảng 75 năm để nhầm lẫn giữa “tự do tôn giáo” với “tự do không tôn giáo” (như LM Richard John Neuhaus đã nhận xét, dẫn đến sự phân chia các điều khoản về tôn giáo của Tu Chính Án thứ nhất và sự xuất hiện của “quảng trường công cộng khỏa thân” như một lý tưởng thế tục), chúng ta có một nền luật học tôn giáo đặc biệt, được tổ chức bởi các khối năm phiếu tạm thời. Việc rời bỏ điều đó sau 4 thế hệ để hướng tới việc coi tôn giáo như một quyền có nguyên tắc sẽ gây ra những phản ứng.

Lấy trường hợp Groff (một nhân viên bưu điện ở Pennsylvania bị sa thải vì không làm việc vào các ngày Chúa Nhật) và trường hợp 303 Creative (một nhà thiết kế web ở Colorado, không thiết kế cho đám cưới đồng tính). Cả hai trường hợp đều liên quan việc tự do thực hiện tôn giáo. Tòa án đã biến vụ kiện sau thành một vụ án tự do ngôn luận, nhưng những người chỉ trích đã nhìn thấy mọi việc sẽ đi đến đâu. Viết trên tờ The New York Times, Kate Shaw tuyên bố rằng “việc tòa án đề cao việc thực thi tôn giáo lên trên tất cả các nguyên tắc khác gây ra mối đe dọa thực sự đối với khả năng các doanh nghiệp và tổ chức của chúng ta thực hiện các thỏa thuận nhằm giải quyết các nhu cầu cạnh tranh của dân số đa dạng của Hoa Kỳ.”

Những người soạn thảo Hiến Pháp phân biệt giữa “quyền” và “lợi.” Tôn giáo là một “quyền.” Thương mại là một “mối quan tâm.” Tôn giáo đôi khi cũng có thể hàm ý đến “lợi ích,” nhưng quyền lại cao hơn lợi ích. Sự cạnh tranh về lợi ích đã tạo điều kiện cho sự thỏa hiệp thông qua việc kiểm tra lẫn nhau, nhưng các quyền nói chung là bất khả xâm phạm.

Luật học tôn giáo của Tòa Án Tối Cao kể từ năm 1947 phần lớn đã biến tôn giáo từ “quyền” thành “lợi ích.” Trong quá trình đó, một “sự thù hận” nào đó đã hình thành. “Tôn giáo” không chỉ chỉ là lợi ích mà thực tế nó còn là lợi ích xấu xa hoặc có hại. Sự hiện diện của nó đã gây ra những mối nguy hiểm về “sự thành lập.” Quyền “tự do không tôn giáo” của người vô thần lấn át quyền “tự do tôn giáo” của đa số. Nhưng toàn bộ quá trình này mang tính “dân chủ” bởi vì tôn giáo hèn hạ có thể làm ô uế nơi công cộng.

Sự giảm thiểu tôn giáo từ quyền thành lợi ích đơn thuần (hoặc thậm chí chủ yếu) đã làm vấy bẩn bất cứ điều gì nó chạm tới, vì vậy việc loại trừ tôn giáo khỏi đời sống công cộng là đáng mong muốn – ít nhất là đối với giới ưu tú. Thật vậy, đó là một sự suy thoái, như trích dẫn của Shaw cho thấy: bằng cách san bằng tôn giáo thành một “lợi ích” đơn thuần, người ta có thể cân bằng giữa những tuyên bố của những người hoạt động tôn giáo về việc tuân thủ ngày Sabát với sự cần thiết về nhu cầu của người vô thần về việc giao món chay rau trộn đậu phụ lúa mì vào Chúa Nhật. Tập thể dục miễn phí rõ ràng là “mối đe dọa thực sự đối với… doanh nghiệp… [phục vụ] dân cư đa dạng.” Bây giờ chúng ta biết “lợi ích” thực sự quan trọng.

Mặt khác, “sự oán giận” đã phục hồi chủng tộc như một hạng mục tuyển chọn. Theo Tu Chính Án 14, vụ Brown kiện Hội Đồng Giáo Dục và Đạo Luật Dân Quyền thập niên 1960, người Mỹ đã quen với việc coi sự mù màu là mục tiêu quốc gia. Bạn biết đấy, đánh giá con người qua tính cách của họ hơn là màu da của họ? Sau đó là sự oán giận.

Việc Tòa Án Tối Cao bãi bỏ vấn đề chủng tộc trong tuyển sinh đại học đã gây ra cơn bão lửa và có thể sẽ tạo ra những nỗ lực sáng tạo nhằm phá vỡ quyết định này. Như thẩm phán Clarence Thomas đã chỉ ra, cách đọc mới về Tu Chính Án 14 đã đạt được ưu thế trong một số chu kỳ nhất định, theo đó chủng tộc không phải là một phạm trù bị ô nhiễm. Những gì làm ô uế cuộc đua là những gì bạn làm với nó. Nếu bạn dùng chủng tộc để đàn áp ai đó thì điều đó là sai. Nếu bạn dùng chủng tộc để thăng tiến thì được.

Kết quả của tất cả những điều này là hiển nhiên: về bản chất, phân biệt chủng tộc không phải là xấu. Điều khiến nó trở nên xấu là động cơ của người áp dụng chủng tộc. Nhưng việc đóng khung vấn đề theo cách đó đòi hỏi phải làm rõ thêm: phân biệt chủng tộc “tốt” và phân biệt chủng tộc “xấu” là gì? Ai là “nạn nhân” và “người xử tệ,” và những chỉ định đó kéo dài bao lâu?

Tất cả những câu hỏi này nhất thiết phải được đặt ra bởi quá trình oán giận đảo ngược chủng tộc từ một người bị tình nghi, bị cấm để phân biệt mọi người thành một công cụ hữu ích đối với việc phân chia lợi ích xã hội dưới danh nghĩa “công bằng xã hội” hoặc thậm chí là “công bằng.”

Con người không thể thoát khỏi những phán xét về giá trị. Bởi vì họ không thể thoát khỏi những phán xét về giá trị, nên họ không thể thoát khỏi cái tốt như vị trí mặc định của con người trong việc ra quyết định về mặt đạo đức. Họ có thể bóp méo điều tốt bằng cách điều chỉnh lại các giá trị của mình để phù hợp với sự đảo ngược giữa đúng và sai, nhưng họ không thể thoát khỏi nguyên tắc đầu tiên của lý trí thực tế: “Điều tốt phải làm và điều ác phải tránh.” Thậm chí – có thể đặc biệt – khi chúng ta chuyển nhãn hiệu.

JOHN M. GRONDELSKI

TRẦM THIÊN THU (chuyển ngữ từ TheCatholicThing.org)